Ο λόγος για τον οποίο η 1η Αυγούστου επελέγη για τον εορτασμό της Προόδου του Τιμίου Σταυρού.
Σημαντικό και μέγα γεγονός και υψίστης
πνευματικής σημασίας, στη μικρή αυτή Σαρακοστή, αποτελεί για την Εκκλησία η
Πρόοδος του Τιμίου Σταυρού, ο οποίος εγκαινιάζει τον μήνα Αύγουστο και μπαίνει μπροστά, για να καθαγιάσει τις δύο
εβδομάδες που ακολουθούν. Αλλά και κατά τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή, πάλι βλέπουμε
τον Σταυρό του Κυρίου να προσκυνείται, με την Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως,
στο μέσον όμως και όχι στην αρχή της περιόδου, για να ευλογήσει και να
ενδυναμώσει τους πιστούς στον πνευματικό τους αγώνα. Με την Ύψωση δε του Τιμίου
Σταυρού, στις 14 Σεπτεμβρίου, ανοίγει,
ευλογείται και περιφρουρείται ο κύκλος του νέου ενιαυτού. Διαπιστώνουμε,
λοιπόν, ότι ο τίμιος Σταυρός προβάλλει πάντοτε στο εκκλησιαστικό εορτολόγιο ως
ύψιστο σύμβολο νίκης και ως σωτήριο μέσον ηθικής ενίσχυσης στις περιστάσεις που
απαιτούν ισχυρή προστασία και πνευματική ενδυνάμωση.
Στην προκειμένη περίπτωση, Πρόοδος του Σταυρού
είναι η έξοδος από τον ναό και η περιφορά του Τιμίου ξύλου του Σταυρού, γεγονός
που ετελείτο κατά τους βυζαντινούς χρόνους, την 1η του μηνός Αυγούστου, στην
Κωνσταντινούπολη.
Σε
πρόσφατο, πολύ ενδιαφέρον άρθρο του παρόντος ιστολογίου, διαβάσαμε μία
εξαιρετική ανάλυση και περιγραφή του ιερού αυτού τελετουργικού, μέσα από
ιστορικές αναφορές. Συνοπτικά, κάνουμε την υπόμνηση ότι, κατά την ημέρα της 1ης Αυγούστου, έβγαζαν το Τίμιο ξύλο του Σταυρού
από το παλάτι, όπου εφυλάσσετο, και με μεγαλόπρεπη πομπή, με θυμιατά και ιερή
λιτανεία τον προέπεμπαν πρώτα στον ναό της Αγίας Σοφίας, όπου και τον
«εβάπτιζαν» σε μικρό βαπτιστήρα, τελώντας την ακολουθία του αγιασμού, και μετά
τον εισήγαν στο άγιο Βήμα. Από εκεί, τον εξήγαν πάλι και τον περιέφεραν σε όλη
την Κωνσταντινούπολη μέχρι τη δεκάτη τετάρτη Αυγούστου, οπότε και τον
επανέφεραν στον ναό του παλατίου. Σκοπός της περιφοράς αυτής ήταν να αγιασθεί ο
λαός με τη χάρη του Τιμίου Σταυρού και να λυτρωθεί από επιδημίες και νόσους. (Ο
Μέγας Συναξαριστής της Ορθοδόξου Εκκλησίας, τόμος Ζ΄, μην Ιούλιος).
Μένει όμως ένα ερώτημα: Γιατί επελέγη ειδικά η 1η του μηνός Αυγούστου, για να
εξέλθει ο Τίμιος Σταυρός, να ευλογήσει
τον λαό και με τη δύναμή του να τον απαλλάξει από επιδημίες και ασθένειες; Την απάντηση την
παίρνουμε πάλι από τον Μέγα Συναξαριστή, όπου επισημαίνεται ότι στις πρώτες δεκαπέντε μέρες του Αυγούστου επιπολάζουν
συνήθως ασθένειες περισσότερες παρά κατά τους άλλους μήνες του έτους. Γι’ αυτό, ο Τίμιος Σταυρός του Κυρίου,
περιφερόμενος στη Πόλη, αγίαζε τον αέρα δια της παρουσίας του, καθώς και τα
σπίτια και τους δρόμους και τις πλατείες, παρέχοντας υγεία σε όλους εκείνους
πλησίον των οποίων διήρχετο ή τους
προσήγγιζε. (τόμος Ζ΄Ιουλίου σ. 606).
Ως προς το
θέμα της επαύξησης των ασθενειών κατά τις πρώτες εβδομάδες του μηνός Αυγούστου,
συνηγορεί κατά κάποιο τρόπο και η επιστήμη της λαογραφίας, η οποία παρουσιάζει
το θέμα από τη δική της θεώρηση. Οι παλιότεροι ονόμαζαν τον Αύγουστο και
«Δριμάρη», από τη συνεχιζόμενη λαϊκή δοξασία ότι, ειδικά στις πρώτες έξι μέρες
του μήνα, κυκλοφορούν οι Δρίμες, πνεύματα πονηρά, κάτι ανάλογο με το Δωδεκάμερο
του Χριστού, που δημιουργούν αναστάτωση και προβλήματα στους ανθρώπους. Του
Αυγούστου τα Δρίματα αρχίζουν κάποτε και από τις 25 Ιουλίου και πιάνουν δώδεκα
μέρες-δωδεκάμερο- «Η Αγία Άννα τα μπάζει κι ο Σωτήρας τα βγάζει». (Τα Καλοκαιρινά, Δ. Λουκάτου).
Στην
επικινδυνότητα αυτών των ημερών μπαίνει μπροστά ως φυλακτήριο και φοβερός
κυματοθραύστης ο Τίμιος Σταυρός, αλλά ταυτόχρονα ενεργούνται και οι δεήσεις των πιστών, δια των καθημερινών
παρακλήσεων προς την Παναγία, που με την ολόθυμη συμμετοχή τους στις ακολουθίες, την
καθικετεύουν να φέρει τη λύτρωση από παντοειδείς «περιστάσεις, θλίψεις και
ανάγκες». Οπότε Σταυρός και δέηση προς την Υπεραγία Θεοτόκο συναποτελούν τα αήττητα
και νικητήρια όπλα προς αποδίωξη παντός κακού.
Η Εκκλησία, λοιπόν, δεν εθέσπισε τυχαία την
τοποθέτηση κάθε σταθερής θρησκευτικής εορτής σε συγκεκριμένο χρονικό σημείο του
έτους, αλλά πολύ σοφά ελάμβανε υπόψη παραμέτρους με βαθύτερες αιτίες. Όμως, δεν
εφρόντισε στην εποχή μας να κατηχήσει το πιστό ποίμνιο σε όλα αυτά τα σημαντικά
στοιχεία, και να διαφωτίσει επαρκώς για πολλά ιερουργούμενα, ώστε οι άνθρωποι
να προσέρχονται στις ιερές ακολουθίες με περισσότερη επίγνωση και ζέση. Από την
άλλη, η επικράτηση του άκρατου επιστημονικού ορθολογισμού, με την εμμονή του
στην στεγνή πληροφορία και όχι στο μυστήριο, αγνοεί και απαξιώνει εντελώς την
άδηλη πλευρά των φαινομένων, που συχνά ερμηνεύεται ως εσκοτισμένη μεταφυσική ή
μεσαιωνική δεισιδαιμονία, μένοντας σε μια ανολοκλήρωτη και στείρα γνώση. Παλιά,
οι άνθρωποι τα γνώριζαν αυτά τα θέματα καλύτερα, γι’ αυτό και τα ενέτασσαν
συνειδητά μέσα στην λατρευτική και εθιμική τους δραστηριότητα.
Αν μέσα στους
αιώνες, κατά τη θρησκευτική και λαϊκή αντίληψη, θεωρείτο αυξημένος ο κίνδυνος
των ασθενειών κατά την περίοδο του Δεκαπενταυγούστου, τι να πούμε σήμερα που τα
υγειονομικά δεινά έχουν κορυφωθεί καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους και η επήρεια
των δαιμονικών πνευμάτων στους ανθρώπους είναι διάχυτη και συνεχής, προκαλώντας
ζάλη και ταραχή στις ταλαίπωρες ψυχές με τα όσα λυπηρά και επώδυνα συμβαίνουν κατά συρροήν. Οπότε, γνωρίζοντας ο
κάθε πιστός την επί πλέον επικινδυνότητα των δύο εβδομάδων του
Δεκαπενταυγούστου, όπως μας την παρουσιάζει η θρησκευτική και λαϊκή μας
παράδοση, θα πρέπει να προσφεύγει ένθερμα στα πανίσχυρα όπλα προστασίας, του
Τιμίου Σταυρού και της ιεράς παράκλησης προς τη Θεοτόκο, τα οποία προτάσσει και
μας παρέχει προς τη σωτηρία μας, ψυχών και σωμάτων, αυτή η θρησκευτική περίοδος.
Με τον τρόπο αυτό, θα σιγήσουν τα κύματα των παθημάτων, θα νικηθούν τα σκοτεινά
πνεύματα και θα διαρραγούν τα πάθη της ψυχής, όπως μας μελωδεί το
εκφραστικότατο στιχηρό του εσπερινού της εορτής της Προόδου του Τιμίου και
Ζωοποιού Σταυρού:
Οἱ τοῦ βίου τοῖς κύμασι θαλαττεύοντες
ἄνθρωποι, παθημάτων ζάλῃ τε κυμαινόμενοι, ὡς εἰς ὁλκάδα σωτήριον, τὸ ξύλον τὸ
τίμιον, καταφύγωμεν πιστῶς, καὶ σιγήσει τὰ κύματα καὶ τὰ πνεύματα καὶ ῥαγήσεται
πάθη, καὶ πρὸς ὅρμον ἀκυμάντου σωτηρίας χαρμονικῶς καταντήσομεν.
(Ευχαριστούμε την φίλη - συντάκτη του άρθρου αυτού για τις περισσότερες πληροφορίες που μας χάρισε)
