ΔΙΑΒΑΖΟΥΜΕ μια ιστορική μελέτη που λέει πολλά όχι για τότε αλλά και για σήμερα
ΣΤΩΜΕΝ καλώς
ΠΩΣ ΠΑΡΑΔΩΣΑΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΘΡΑΚΗ ΣΤΟΥΣ ΤΟΥΡΚΟΥΣ
του Κωνσταντίνου Τριανταφυλλάκη
-Η επαίσχυντη συνθήκη των Μουδανιών
-Ο τραγικός και μοιραίος Ελευθέριος Βενιζέλος
-Ο αγώνας του Στρατηγού Αλέξανδρου Μαζαράκη-Αινιάν για τη σωτηρία της Ανατολικής Θράκης
Μετά την κατάρρευση του Μετώπου στη Μικρά Ασία και την πυρπόληση της Σμύρνης από τις ορδές του Κεμάλ, η Επαναστατική Επιτροπή, με Επικεφαλής τον Συνταγματάρχη Πλαστήρα, στις 15 Σεπτεμβρίου 1922 φτάνει στην Αθήνα και σχηματίζει Επαναστατική Κυβέρνηση με το σύνθημα «Ελλάς – Σωτηρία» με στόχο τη σωτηρία της Θράκης.
Αναθέτουν στον Ελευθέριο Βενιζέλο την εκπροσώπηση της Ελλάδος στις διαπραγματεύσεις για την ειρήνη, μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας που διεξήγοντο στο Παρίσι.
"ΟΙ ΝΕΚΡΟΘΑΦΤΕΣ"
Οι Υπουργοί Εξωτερικών της Αγγλίας Λόρδος Κώρζον, της Γαλλίας Ραϊμόν Πουανκαρέ και της Ιταλίας Κόμης Κάρλο Σφόρτσα, αποφασίζουν να καλέσουν την Τουρκία να λάβει μέρος σε Διάσκεψη για την υπογραφή συμφωνίας ειρήνης μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας.
Στις συζητήσεις που προηγήθηκαν ο Πουανκαρέ και ο Σφόρτσα, πίεζαν τον αρχικά διστακτικό Κώρζον να αποδεχθεί τις τουρκικές απαιτήσεις.
Οι προσπάθειες του Βενιζέλου να προσεταιριστεί τον Πουανκαρέ έπεσαν στο κενό. Ο Σφόρτσα ήταν εξ αρχής εχθρικός προς την Ελλάδα, ενώ και η Γαλλία, μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Άγκυρας (1-11-1921) και την αποχώρησή της από την Κιλικία, τα είχε βρεί με τον Κεμάλ.
Η ανακοίνωση των πρώην Συμμάχων, που υιοθετούσε τις τουρκικές απόψεις και ουσιαστικά προεξοφλούσε το αποτέλεσμα της Διάσκεψης ειρήνης, έλεγε, μεταξύ άλλων:
“Αι τρείς Σύμμαχοι Δυνάμεις παρακαλούσι την Κυβέρνησιν της Μεγάλης Εθνοσυνελεύσεως της Αγκύρας, όπως ευαρεστουμένη γνωστοποιήση εις αυτάς, εάν θα ήτο διατεθειμένη να αποστείλη άνευ βραδύτητος αντιπρόσωπόν της εις Διάσκεψιν, η οποία ήθελε συγκροτηθεί εις Βενετίαν ή αλλαχού.
Αι τρείς Σύμμαχοι Κυβερνήσεις δράττονται της παρούσης ευκαιρίας όπως δηλώσουν, ότι λαμβάνουν υπό ευμενή άποψιν την επιθυμία της Τουρκίας να ανακτήσει την Θράκην μέχρι του Έβρου Ποταμού, συμπεριλαμβανομένης της Αδριανουπόλεως».
Η ΕΝΤΟΛΗ ΣΤΟΝ ΜΑΖΑΡΑΚΗ
Μετά από εισήγηση της Τουρκίας επελέγησαν τα Μουδανιά, ως τόπος της διάσκεψης στρατιωτικών αντιπροσώπων.
Η Ελληνική πλευρά είχε την πλάνη ότι επρόκειτο να συζητηθεί ανακωχή, οι δυο χώρες θα κρατούσαν τα εδάφη που κατέκτησαν, μέχρι να υπογραφεί συνθήκη ειρήνης.
Η επαναστατική κυβέρνηση, ανέθεσε στον στρατηγό Αλέξανδρο Μαζαράκη-Αινιάν να εκπροσωπήσει την Ελλάδα στη Διάσκεψη.
Οι οδηγίες που έλαβε στις 19 Σεπτεμβρίου 1922, με έγγραφο του Υπουργού Στρατιωτικών Α. Χαραλάμπη όριζαν σαφώς ότι «Πλήρης εκκένωσις της Ανατολικής Θράκης μέχρι του ποταμού Έβρου αποκλείεται απολύτως».
ΟΙ ΔΙΑΒΕΒΑΙΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΛΑΣΤΗΡΑ
Από τη Ραιδεστό, ο ακατάβλητος Πλαστήρας διαβεβαίωνε τους Θράκες οτι η Ανατολική Θράκη αποτελεί την καρδιά της Ελλάδος και οτι η Επαναστατική Κυβέρνηση ανέθεσε στο άξιο τέκνο της Πατρίδας τον Ελευθέριο Βενιζέλο να αντιπροσωπεύσει τη χώρα στο εξωτερικό και να ηγηθεί των διαπραγματεύσεων.
Σαν βάλσαμο ήχησε στις καρδιές και τη ψυχή των Ανατολικοθρακιωτών αυτή η διαβεβαίωση.
Ο Πλαστήρας έμεινε στη Ραιδεστό για να παρακολουθήσει την πορεία των διαβουλεύσεων στα Μουδανιά.
Ο ΗΤΤΟΠΑΘΗΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ
Την ημέρα που ο στρατηγός Μαζαρακης, αναχωρούσε για τα Μουδανιά, η Επαναστατική Κυβέρνηση, έλαβε τηλεγράφημα από τον Βενιζέλο στο οποίο, μεταξύ άλλων, έλεγε:
«....αν εμμείνωμεν να κρατήσωμεν την Θράκην και εναντίον της γνώμης πρώην συμμάχων μας, αι θερμαί ευχαί μου θα συνοδεύσουν τον αγώνα τούτον του Έθνους, αλλά ευρίσκομαι εν τοιαύτη περιπτώσει εις την θλιβεράν ανάγκην, να αρνηθώ την αποδοχήν της τιμητικής εντολής, όπως αντιπροσωπεύσω την χώραν εις το εξωτερικόν».
ΠΡΟ ΤΕΤΕΛΕΣΜΕΝΩΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ
Την Ελληνική αντιπροσωπεία παρέλαβε από την Προποντίδα αγγλικό αντιτορπιλλικό γιατί οι Τούρκοι δεν ήθελαν Ελληνικό Πολεμικό πλοίο να προσεγγίσει τα Μουδανιά.
Η συνεδρίαση άρχισε στις 21 Σεπτεμβρίου επί του Αγγλικού θωρηκτού «Σιδηρός Δούξ».
Την Ελληνική αντιπροσωπεία περίμενε μια δυσάρεστη έκπληξη. Οι εκπρόσωποι των πρώην συμμάχων και ο εκπρόσωπος της Τουρκίας Ισμέτ Ινονού, δεν περίμεναν την άφιξη των Ελλήνων, αλλά είχαν συνεδριάσει στις 20 και 21 Σεπτεμβρίου και συμφώνησαν σ’ ένα κείμενο ανακωχής το οποίο και παρουσίασαν στην Ελληνική αντιπροσωπεία στις 22 Σεπτεμβρίου με το αίτημα να το αποδεχθεί!
Στο κείμενο προβλέπονταν η άμεσος εκκένωση της Ανατολικής Θράκης από τον Ελληνικόν Στρατόν μέχρι τον ποταμό Έβρο το πολύ εντός 15 ημερών.
Η μόνη…παραχώρηση προς την Ελληνική πλευρά ήταν να συζητήσουν τις…λεπτομέρειες υλοποίησης του σχεδίου!
"Ο ΠΡΟΣΤΥΧΟΣ ΣΑΡΠΙ"
Ο εκπρόσωπος της Γαλλίας, στρατηγός Σαρπί προσπαθεί με εκβιασμούς και απειλές να εξαναγκάσει τον στρατηγό Μαζαράκη να υπογράψει το σχέδιο.
«Ο πρόστυχος Σαρπί» για ν' αποσπάσει την υπογραφή του Μαζαράκη έλεγε ότι οι σύμμαχοι δεσμεύτηκαν απέναντι στον Κεμάλ «να μην διεκπεραιωθεί εις Ευρώπην και μας καταδιώξη και παρεχώρησαν εις αυτόν την Θράκην, η οποία παραχώρησις είναι οριστική».
Η ΑΡΝΗΣΗ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΗΓΟΥ
Ο στρατηγός Μαζαράκης απαντά στους εκβιασμούς και τις απειλές του Σαρπί ότι το προτεινόμενο το σχέδιο είναι απαράδεκτο.
Αρνείται να το υπογράψει και δηλώνει ότι δεν έχει τέτοια εξουσιοδότηση και δεν επιθυμεί να λάβει γνώση.
Παράλληλα, προσπαθεί να πείσει τον Άγγλο στρατηγό Χάριγκτον να στηρίξει τις Ελληνικές θέσεις.
Ο ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΠΑΡΑΔΙΔΕΙ ΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΘΡΑΚΗ
Ενώ ο στρατηγός Μαζαράκης δίνει μια άνιση μάχη εναντίον του επαίσχυντου σχεδίου, ο Βενιζέλος στο Παρίσι αποδέχεται τη γραμμή του Έβρου ως συνοριακή, μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας και στις 25 Σεπτεμβρίου τηλεγράφησε ότι:
«Ανατολική Θράκη απωλέσθη ατυχώς δι’ Ελλάδα» και «ανάγκη Θράκες να εγκαταλείψωσι την γην, ήν από τόσων αιώνων κατοικούσιν, αυτή και πρόγονοί των» .
Ο ΜΑΖΑΡΑΚΗΣ ΦΕΥΓΕΙ ΑΠΟ ΤΑ ΜΟΥΔΑΝΙΑ
Η Επαναστατική Κυβέρνηση μετά το τηλεγράφημα του Βενιζέλου, εξουσιοδοτεί τον Στρατηγό Μαζαράκη να δεχθεί το σχέδιο της συμφωνίας.
Ο Στρατηγός, αρνείται και πάλι και αναχωρεί από τα Μουδανιά για τη Ραιδεστό, χωρίς να υπογράψει την εκχώρηση της Ανατολικής Θράκης και επιστρέφει στην Αθήνα αποφασισμένος να πείσει την Κυβέρνηση να μην παραδώσει την Ανατολική Θράκη.
Η ΜΠΛΟΦΑ ΤΟΥ ΚΕΜΑΛ
Ο Κεμάλ, αποθρασυσμένος από την ανεκτικότητα των «συμμάχων» για να πιέσει για άμεση λύση, στέλνει στρατεύματα να παραβιάσουν την ουδέτερη ζώνη στη χερσόνησο της Νικομήδειας και αφήνει να διαρρεύσει ότι στόχος του είναι η κατάληψη της Κωνσταντινούπολης.
"ΝΑ ΜΗ ΔΥΣΑΡΕΣΤΗΘΟΥΝ ΟΙ ΣΥΜΜΑΧΟΙ"
Στην Ανατολική Θράκη, ο Διοικητής της Στρατιάς Θράκης, Στρατηγός Κωνσταντίνος Νίδερ, ζητάει την έγκριση της Κυβέρνησης για να κινηθεί προς την Πόλη και τον Βόσπορο.
Η Επαναστατική Κυβέρνηση, αφού συμβουλεύτηκε τον Βενιζέλο, απέρριψε το αίτημα για να «μη δυσαρεστηθούν οι σύμμαχοι και δώσει αφορμή να χαρακτηριστεί ανυπάκουη.»
«ΜΑΣ ΕΔΩΣΑΝ ΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΘΡΑΚΗ ΧΩΡΙΣ ΟΥΤΕ ΜΙΑ ΝΤΟΥΦΕΚΙΑ»
Στις 30 Σεπτεμβρίου, η Επαναστατική Κυβέρνηση αποφάσισε να δεχθεί τη Συνθήκη των Μουδανιών και την άμεση εγκατάλειψη της Ανατολικής Θράκης.
Ο στρατηγός Νίδερ, διοικητής της Στρατιάς Θράκης, την ίδια ημέρα εξέδωσε διαταγή για την αποχώρηση του Ελληνικού Στρατού δυτικά του Έβρου.
Η Ανατολική Θράκη εγκαταλείπεται.
Οπως θα τηλεγραφήσει ο Ισμετέτ Ινονού στον Κεμάλ "οι Ελληνες μας δίνουν την Ανατολική Θράκη, χωρίς η Ελλάδα να ρίξει ούτε μια σφαίρα..."
Η ΕΞΟΔΟΣ ΤΩΝ ΘΡΑΚΩΝ
Την ίδια μέρα ξεκινάει η μαρτυρική πορεία ενός λαού, που ξεριζώνεται από τις πατρογονικές του εστίες.
450.000 Ελληνες, 250.000 γηγενείς και 150 χιλιάδες στρατιωτικοί και υπάλληλοι του κράτους, υπό συνθήκες δραματικές, εγκαταλείπουν την Ανατολική Θράκη, εντός 15 ημέρών.
Πρόκειται για ένα από τα δραματικότερα γεγονότα της παγκόσμιας ιστορίας.
ΕΡΝΕΣΤ ΧΕΜΙΝΓΟΥΕΗ
Να πως περιγράψει τη δραματική έξοδο ο Ernest Hemingway : «Το κυρίως σώμα της πομπής, που διασχίζει τον ποταμό Έβρο στην Αδριανούπολη, φτάνει τα τριάντα χιλιόμετρα. Τριάντα χιλιόμετρα με κάρα που τα σέρνουν βόδια, ταύροι και λασπωμένα βουβάλια, με εξουθενωμένους, κατάκοπους άνδρες, γυναίκες και παιδιά να περπατούν στα τυφλά…Ενας άντρας σκεπάζει με μια κουβέρτα την ετοιμόγεννη γυναίκα του πάνω στον αραμπά για να την προφυλάξει από τη βροχή. Εκείνη είναι το μόνο πρόσωπο που βγάζει κάποιους ήχους [από τους πόνους της γέννας]. Η μικρή κόρη τους την κοιτάζει με τρόμο και βάζει τα κλάματα. Και η πομπή προχωρά... Η τρομακτική, βάναυση πορεία ενός λαού που ξεριζώθηκε από τον τόπο του θα συνεχίζει να τρεκλίζει στον ατέλειωτο λασπωμένο δρόμο...»
«ΜΠΟΡΟΥΣΑΜΕ ΝΑ ΣΩΣΟΥΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΘΡΑΚΗ;»
Ιδού τι γράφει στα απομνημονεύματά του ο στρατηγός Μαζαράκης:
«Βεβαίως η αποσύνθεσις και η κατάπτωσις του ηθικού την οποίαν επέφερεν η καταστροφή ήτο μεγάλη ώστε να εξηγείται ο δισταγμός δια την μετά θάρρους αντίσταση εις την άδικον αυτήν συνθήκην.
Αλλ’ έχω την γνώμη, την οποίαν είχον και εις Μουδανιά μη υπογράψας δια τούτο ακριβώς την συνθήκην και προσπαθών να πείσω του Άγγλους περί του δυνατού της ταχείας αναδιοργανώσεως του στρατού μας, ότι όλοι έσπευσαν. ..
Ήτο τόσο μεγάλη η απώλεια αυτή και από εθνικής και από οικονομικής ακόμη απόψεως ώστε ήξιζεν αληθώς τον κόπον να δοκιμασθή, τουλάχιστον να απειληθή επί τινά χρόνον η αντίστασις. Προς τίνα σκοπόν θα είπη κανείς.
Μήπως επεκρέμαντο κίνδυνοι μείοζονες εκ τούτου;
Απαντώ ότι προ παντός βασίζω τη σκέψη μου αυτήν εις την αναμφισβήτητον επιθυμίαν της Αγγλίας όπως μείνωμεν εν Μικρά Ασία και Θράκη. Και αντελήφθην ο ίδιος εις τα Μουδανιά ότι η αποχώρησις εκόστιζεν τόσον εις τους Άγγλους, ώστε να φαίνονται καταφανώς εξ ίσου ηττημένοι όσο είμεθα και ημείς.
Διατί, όμως, δεν αντέστησαν στην παραχώρησην της Θράκης;
Διότι πρώτον είχον εναντίον εκπεφρασμένη την απόφασιν της Γαλλίαας και της Ιταλίας.
Δεύτερον διότι είχον την βεβαιότητα ότι η Ελλάς συντριβείσα στρατιωτικώς εν Μικρά Ασία δεν ήτο εις θέσιν να κρατήσει τα σύνορά της εν Θράκη και ότι συνεπώς μοιραίως θα καταλάμβανον και αυτήν οι Τούρκοι.
Ἀλλά θά ἦτο ἡ ἰδία ἡ στάσις τῆς Ἀγγλίας ἐάν ἔβλεπε μετ' ὀλίγας ἡμέρας, μετά ἕνα μῆνα, σημαντικήν εἰς τή Θρᾴκην ἑλληνικήν δύναμιν μέ τήν στερράν ἀπόφασιν νά κρατήσῃ καί νά ἀμυνθῇ αὐτῆς; Θά ἦτο διατεθειμένη τότε να συμμετάσχῃ μέ τάς δύο ἄλλας δυνάμεις εἰς ἐκβιαστικά ἐναντίον τῆς Ἑλλάδος μέτρα; Καί ἐπί πλέον, ἐάν ἀφιέμεθα μόνοι ἀπέναντι τῶν Τούρκων, θα ἠδύναντο αὐτοί, ἐνόσῳ μέ τόν στόλον μας εἴμεθα κύριοι τῆς Προποντίδος, νά διαπεραιώσουν σημαντικάς δυνάμεις ἐξ Ἀσίας εἰς Θράκην; Βεβαίως ὄχι.
Ὑπάρχει λοιπόν βάσιμος ἐλπίς ὅτι ἐάν παρετείναμεν τήν ἐκκρεμότητα, μη δεχόμενοι τήν ἐκκένωσιν τῆς Θρᾴκης καί ἐν τῷ μεταξύ συντόνως ἐνισχύαμεν καί ὠργανοῦμεν τάς ἐκεῖ στρατιωτικάς δυνάμεις μας, ἡ μέν Εὐρώπη δέν θα ἦτο ἡνωμένη διά νά ἐπέμβῃ, οἱ δέ Τοῦρκοι δέν θά εἶχον εἰς χεῖρας των κανέν ὅπλον διά νά ἐκβιάσουν καί ἡμᾶς καί τήν εὐρώπην.
Προκειμένου, ἐπαναλαμβάνω, διά τόσον μεγάλον ἔπαθλον ὅπως
ἡ Θρᾴκη, ἤξιζε τόν κόπον νά μεταχειρισθῇ ἡ Ἑλλάς ὅλα τά μέσα διά νά τήν κρατήσῃ, φθάνουσα μέχρι τοῦ τελευταίου σημείου, ὅπου θά ἔβλεπε πλέον ὅτι ἡ ἀντίστασίς της ἦτο ἄσκοπος καί ἐγέννα δεινοτέρους κινδύνους.
Νομίζω λοιπόν ὅτι καί ὁ Βενιζέλος ἐν Παρισίοις καί ἡ ἐπανάστασις ἐν Ἀθήναις ἔσπευσαν πολύ, χάσαντες ἀπ' ἀρχῆς κάθε ἐλπίδα, νά ἀποδεχθοῦν την ἐκκένωσιν τῆς Ἀνατολικῆς Θράκης.» *
*Αλέξανδρος Μαζαράκης-Αινιάν, «Απομνημονεύματα», Λαβύρινθος, Ιούλιος 2022, σελίδες 307-326
EΠΙΛΟΓΟΣ
Η εγκατάλειψη της Ανατολικής Θράκης ήταν μεγαλύτερη καταστροφή για τον Ελληνισμό, ακόμα και από την απώλεια της Σμύρνης.
Το χτύπημα ήταν δε συντριπτικό γιατί παραδώσαμε Ελληνικά εδάφη, τα οποία απελευθέρωσαν οι Ελληνικές Ενοπλες Δυνάμεις σε μια επικών διαστάσεων εκστρατεία.
Δυστυχώς, ακόμα και σήμερα, η ιστορία αυτή, σκοπίμως, παραμένει στη σκιά της ιστοριογραφίας μας.
Ομως, όλοι εμείς, που είμαστε παιδιά, εγγόνια και δισέγγονα προσφύγων έχουμε υποχρέωση να θυμόμαστε και να φωνάζουμε!
ΠΑΤΡΙΔΑ ΜΑΣ ΕΙΝΑΙ Η ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΘΡΑΚΗ.
ΠΗΓΗ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ
