Αποστολάκης Γεώργιος: Το δικαίωμα σε μια offline ζωή. Η ελευθερία να υπάρχουμε πέρα από το Διαδίκτυο
Συναγωνίστριες και συναγωνιστές, φίλες και φίλοι,
Στον 21ο αιώνα, η ελευθερία δεν απειλείται μόνο από όπλα και νόμους.
Απειλείται από κάτι πιο αθόρυβο: την κανονικοποίηση του πλήρους ψηφιακού ελέγχου.
Και αυτή η απειλή δεν θα έρθει με σιδερόφρακτους στρατούς. Θα έρθει με ειδοποιήσεις. Με εφαρμογές. Με “ευκολίες”.
Ζούμε σε μια εποχή όπου η τεχνολογία δεν είναι πια εργαλείο. Είναι περιβάλλον. Είναι ο αέρας που αναπνέουμε. Και μέσα σε αυτόν τον αέρα, αρχίζει να μας λείπει η ανάσα.
Η ζωή μας γεμίζει QR codes — και αδειάζει από ιδιωτικότητα
Στα αεροδρόμια, δεν είμαστε άνθρωποι. Είμαστε ο κωδικός στο boarding pass.
Στα νοσοκομεία, δεν είμαστε πρόσωπα. Είμαστε ο αριθμός στο βραχιολάκι.
Στις δημόσιες υπηρεσίες, δεν είμαστε ιστορίες ζωής. Είμαστε ο αριθμός που “πρέπει να ταιριάξει” στο σύστημα.
Η τεχνολογία δεν μας έχει μόνο ψηφιοποιήσει. Μας έχει ισοπεδώσει.
Σήμερα θέλω να μιλήσω για ένα δικαίωμα που δεν κατονομάστηκε ακόμη σε συντάγματα και κώδικες, αλλά ήδη διεκδικείται στους δρόμους, στις δημόσιες συζητήσεις, στις κοινότητες:
Για το δικαίωμα της ψηφιακής ακεραιότητας, το δικαίωμα να παραμένουμε κυρίαρχοι σε έναν κόσμο που μας διαβάζει, μας προβάλλει, μας προδιαγράφει.
Στην Ελβετία η ψηφιακή ταυτότητα δίχασε ένα ολόκληρο έθνος — γιατί οι πολίτες κατάλαβαν πως το διακύβευμα είναι η ελευθερία
Η Ελβετία μας δίνει μάθημα: όσο πιο ψηφιοποιημένη γίνεται η κοινωνία, τόσο πιο επείγον γίνεται να προστατεύσουμε τον άνθρωπο.
Η Ελβετία — χώρα με μεγάλη παράδοση άμεσης δημοκρατίας — έφερε την ηλεκτρονική ταυτότητα σε δημοψήφισμα. Καμπάνιες, αντιπαραθέσεις, αμφιβολίες, συγκρούσεις.
Σχεδόν μισή χώρα είπε «ναι» και μισή είπε «όχι».
Οι πολίτες κλήθηκαν σε δημοψήφισμα για τον νόμο που εισάγει την «e-ID» — την ηλεκτρονική ταυτότητα. Η ψήφος ήταν οριακή: 50,4% υπέρ, 49,6% κατά. Πέρασε μεν η ηλεκτρονική ταυτότητα, αλλά με μία σημαντική διαφορά: Θα είναι προαιρετική.
Αλλά εδώ δεν τελειώνει η ιστορία. Ο αντίλογος — και ο αγώνας — δεν εξαφανίζεται. Οι Ελβετοί φοβούνται ότι ακόμη και αυτή η “προαιρετική” ψηφιακή ταυτότητα μπορεί να ανοίξει πόρτες σε επιτήρηση, ιδίως αν οι αρχές και οι επιχειρήσεις αποκτήσουν τη δυνατότητα να ζητούν επιβεβαίωση στοιχείων πολύ συχνά ή πολύ “βαθιά”.
Και αυτό, ακριβώς, είναι το μήνυμα της Ελβετίας: ο ψηφιακός αυτοπροσδιορισμός είναι πολιτικό ζήτημα πρώτου μεγέθους.
Δεν συζητούμε απλώς για διαχείριση δεδομένων. Συζητούμε για το τι είδους άνθρωποι θέλουμε να είμαστε στην ψηφιακή σφαίρα.
Στην Ελβετία, άνθρωποι με διαφορετικές ιδεολογίες βγήκαν στους δρόμους. Μισό έθνος είπε «Όχι, δεν θέλω το κράτος να ξέρει πού ταυτοποιούμαι κάθε μέρα». Το άλλο μισό είπε «Ναι, αλλά πρέπει να εκσυγχρονιστούμε».
Δεν ψήφισαν για μια εφαρμογή. Ψήφισαν για το ποιος θα έχει πρόσβαση στο ψηφιακό “εγώ” τους.
Η Ελλάδα τρέχει με ιλιγγιώδη ταχύτητα προς την ενιαία ταυτότητα — χωρίς να ρωτήσει τον πολίτη
Στην Ελλάδα, όλα ενοποιούνται: ο ΑΦΜ, ο ΑΜΚΑ, η ταυτότητα — όλα κάτω από έναν αριθμό.
Τον λένε “Προσωπικό Αριθμό”. Αλλά δεν είναι προσωπικός. Είναι καθολικός. Είναι παντού. Είναι το κλειδί που ανοίγει κάθε πόρτα του κράτους — και άρα μπορεί να κλειδώσει και τον ίδιο τον πολίτη έξω από το κράτος. Να τον καταστήσει απόβλητο αν δεν είναι αρεστός.
Σκεφθείτε το καλά: όταν όλα περνούν από μία πόρτα — τότε όποιος κρατά το κλειδί αυτής της πόρτας κρατά και τον άνθρωπο.
Φανταστείτε το απλούστερο παράδειγμα: Ένας ενιαίος αριθμός μπορεί να δείξει τι κάνεις στην εφορία, τι κάνεις στο γιατρό, τι κάνεις στο πανεπιστήμιο, τι κάνεις στην τράπεζα. Όχι επειδή “κάποιος θέλει να σε παρακολουθεί”, αλλά επειδή ξαφνικά όλα περνούν από το ίδιο κανάλι.
Και όταν όλα περνούν από την ίδια πόρτα, αρκεί να παραβιαστεί αυτή η μία πόρτα.
Ο λόγος που η κυβέρνηση επικαλείται για τον «αριθμό» είναι η «ευκολία», η «απλοποίηση», η «επιτάχυνση». Αλλά η Ιστορία μας έχει μάθει πως όταν η ευκολία προηγείται της ελευθερίας, η ελευθερία συρρικνώνεται.
Η ψηφιακή ταυτοποίηση είναι σαν φωτιά. Ωφέλιμη όταν υπάρχει έλεγχος. Καταστροφική όταν ξεφεύγει.
Τι σημαίνει “ασφάλεια” όταν ο πολίτης χάνει τον έλεγχο του εαυτού του;
Μας λένε “μείωση γραφειοκρατίας”. Μας λένε “απλοποίηση”. Μας λένε “εκσυγχρονισμός”. Αλλά δεν μας λένε το πιο βασικό: ότι όσο ενώνουμε αριθμούς, συστήματα, μητρώα, τόσο συγκεντρώνεται η ισχύς.
Και όσο συγκεντρώνεται η ισχύς, τόσο μειώνεται η δημοκρατία.
Δεν είναι θεωρία. Είναι δομικός κανόνας της πολιτικής επιστήμης.
Στην πολιτική θεωρία, η ελευθερία δεν ορίζεται μόνο από το τι μας επιτρέπει το κράτος. Ορίζεται από τον χώρο που μας επιτρέπει να είμαστε απρόβλεπτοι. Να υπάρχουμε χωρίς να είμαστε πλήρως υπολογισμένοι.
Το ψηφιακό οικοσύστημα σήμερα πολεμά την απροβλεψία. Προτιμά το προφίλ από το πρόσωπο. Προτιμά την κατηγοριοποίηση από την πολυπλοκότητα.
Γι’ αυτό ακριβώς η ψηφιακή ακεραιότητα είναι το νέο πεδίο αγώνα για την ανθρώπινη ελευθερία.
Χειροπιαστό παράδειγμα — Η αορατότητα ως ελευθερία
Θυμηθείτε κάτι απλό: Όταν μπαίνεις σε ένα βιβλιοπωλείο και χαζεύεις ράφια, κανένα σύστημα δεν ξέρει σε ποιο ράφι στάθηκες 15 δευτερόλεπτα παραπάνω.
Όταν συναντάς έναν φίλο τυχαία στο δρόμο, κανένα αρχείο δεν καταγράφει ότι οι δύο σας βρεθήκατε εκείνη τη στιγμή.
Όταν παίρνεις μια δραματική, προσωπική, καθοριστική απόφαση, κανένας αλγόριθμος δεν μπορεί να προβλέψει τι θα κάνεις πριν το κάνεις.
Αυτό είναι η ανθρώπινη ελευθερία. Η δυνατότητα να μην είσαι βιβλίο που το ξεφυλλίζουν τρίτοι.
Το αγωνιστικό μας αίτημα — Η διεκδίκηση της “εκτός δικτύου” ζωής
Ο χριστιανός δεν φοβάται την τεχνολογία· φοβάται την απανθρωποποίηση
Η Ορθόδοξη παράδοση υπερασπίζεται το πρόσωπο. Την ελευθερία. Το αυτεξούσιο. Ο Θεός μάς έδωσε ελευθερία που ούτε Εκείνος δεν καταργεί.
Ποιο κράτος, λοιπόν, ποια εταιρεία, ποια πλατφόρμα δικαιούται να την περιορίσει;
Δεν μιλάμε για θεωρίες. Μιλάμε για το πολύ πρακτικό, πολύ ανθρώπινο, πολύ πνευματικό δικαίωμα:
Να μη μας βλέπει, καταγράφει και αξιολογεί κάθε στιγμή μια μηχανή. Να μπορούμε να κάνουμε λάθος χωρίς να καταδικάζεται το λάθος σε αιώνια ψηφιακή μνήμη. Να μπορούμε να υπάρχουμε χωρίς να είμαστε συνεχώς “εντός συστήματος”.
Δεν ζητάμε να σταματήσει η τεχνολογία. Ζητάμε να σταματήσει η τεχνολογία να προχωρά χωρίς εμάς.
Διεκδικούμε:
- το δικαίωμα να υπάρχουμε και εκτός δικτύου, η επιλογή να είναι δική μας
- το δικαίωμα να επιλέγουμε τι αφήνουμε πίσω μας ως ίχνος,
- το δικαίωμα να μη χαρτογραφείται κάθε μας κίνηση,
- το δικαίωμα να είμαστε πολίτες, όχι δεδομένα.
Αυτό δεν είναι μια τεχνική συζήτηση. Είναι η πιο θεμελιώδης πολιτική συζήτηση της εποχής μας.
Τι ακριβώς διεκδικούμε;
Στον σύγχρονο διάλογο για τα ψηφιακά δικαιώματα, εμφανίζονται δύο κρίσιμες έννοιες:
- Το δικαίωμα στην επιλογή της παρουσίας — το ποιος, πού και πότε εμφανίζεται στο ψηφιακό πεδίο.
- Το δικαίωμα στην αποσύνδεση — όχι ως άρνηση της τεχνολογίας, αλλά ως ενεργό μέτρο αυτοπροστασίας.
Στον πυρήνα και των δύο βρίσκεται η αυτεξουσιότητα: η ικανότητα του ατόμου να καθορίζει τα όρια του ψηφιακού του εαυτού.
Αυτή η αυτεξουσιότητα είναι η ψηφιακή μορφή της πολιτικής ελευθερίας.
Αυτό είναι ψηφιακή ακεραιότητα. Αυτό είναι ελευθερία. Αυτό είναι ορθόδοξη ανθρωπολογία στην πράξη.
Γι’ αυτό εμείς ως «ΕΞΟΔΟΣ» διεκδικούμε κάτι πολύ μεγαλύτερο από την προαιρετικότητα, κάτι πολύ μεγαλύτερο από την “ασφάλεια δεδομένων”.
Διεκδικούμε:
- το δικαίωμα να υπάρχουμε ως πολίτες και να ασκούμε τα δικαιώματά μας και εκτός δικτύου
- το δικαίωμα να ζούμε χωρίς να είμαστε συνεχώς συνδεδεμένοι,
- το δικαίωμα να υπάρχουμε πέρα από τους αριθμούς,
- το δικαίωμα στη σιωπή,
- το δικαίωμα στην απόκρυψη,
- το δικαίωμα στο ανθρώπινο λάθος που δεν γίνεται ψηφιακός φάκελος,
- το δικαίωμα να μην καταγράφεται το βλέμμα μας, η σκέψη μας, το απλό μας “εδώ είμαι”.
Όλα τα παραπάνω είναι το περιεχόμενο του δικαιώματος στην ψηφιακή ακεραιότητα. Ένα δικαίωμα που πρέπει να διεκδικήσουμε και που ήδη έχει κατοχυρωθεί στα συντάγματα δύο καντονιών της Ελβετίας.
Έχω ένα κάλεσμα για όλους: Να περάσουμε από την τεχνολογική παθητικότητα στη δημοκρατική διεκδίκηση
Φίλες και φίλοι, η ψηφιακή εποχή μας φέρνει μπροστά σε μια νέα μορφή αγώνα. Είναι αγώνας ηθικός. Είναι βαθειά πολιτικός. Είναι αγώνας πνευματικός, ένας αγώνας συνείδησης. Διεξάγουμε έναν αγώνα για το δικαίωμα να ορίζουμε εμείς τον ψηφιακό μας εαυτό. Έναν αγώνα για να θυμηθούμε κάτι απλό: Ότι ο άνθρωπος προηγείται του αλγόριθμου. Ότι η ελευθερία προηγείται της ευκολίας. Ότι η αξιοπρέπεια προηγείται της ταυτοποίησης.
Δεν πρέπει να φοβόμαστε την τεχνολογία. Πρέπει να φοβόμαστε την αδιαφάνεια της τεχνολογίας.
Και δεν πρέπει να δεχτούμε ότι “έτσι πάει ο κόσμος τώρα”.
Ο κόσμος δεν πάει πουθενά από μόνος του. Τον πάνε. Και τον πάνε όσοι έχουν δύναμη.
Σήμερα, λοιπόν, όλοι εμείς που συγκεντρωθήκαμε εδώ διακηρύττουμε: η τεχνολογία δεν θα καθορίσει τους ανθρώπους — οι άνθρωποι θα καθορίσουν την τεχνολογία.
Ας διεκδικήσουμε μαζί την ψηφιακή ακεραιότητα. Όχι ως τεχνικό όρο. Αλλά ως πολιτική υπόσχεση. Ως ηθική στάση. Ως συλλογικό καθήκον.
Για να μπορούμε να λέμε στα παιδιά μας, ότι σε αυτή τη γενιά, υπερασπιστήκαμε το ιερό δικαίωμα να είμαστε άνθρωποι, πρόσωπα, ελεύθεροι.
Σας ευχαριστώ.
