Πόσοι από τους Θεσσαλονικείς γνωρίζουν ότι η
εορτή του Αγίου Δημητρίου είναι για τη Θεσσαλονίκη μια Πασχάλιος ημέρα, δηλαδή
προβάλλεται σαν την Κυριακή του Πάσχα και ότι οι προεόρτιες ημέρες της προβάλλονται
κατά τον τύπο της Μεγάλης Εβδομάδας; Αλλά ακόμη ότι στα πλαίσια αυτού του
εορτασμού περιλαμβάνεται και Ψυχοσάββατο, το Ψυχοσάββατο του αγίου Δημητρίου,
το λεγόμενο και Ψυχοσάββατο των Θεσσαλονικέων;
Ψυχοσάββατο,
λοιπόν, «Μεγάλη Εβδομάδα» και Πασχάλιος ημέρα της κυρίας εορτής συναπαρτίζουν
τον εορτολογικό κύκλο του Μεγαλομάρτυρα.
Ο Συμεών Θεσσαλονίκης, το 14ο αιώνα, αναφωνεί για το
αναστάσιμο της ημέρας της εορτής του
ενδόξου Αγίου: «Τις η λαμπρά αύτη ημέρα την αναστάσιμον του Κυρίου εξεικονίζουσα;»
και επίσης ο ίδιος αναφέρει ότι «Η μνήμη του Αγίου εορταζόταν στον ναό του κατά
τον τύπο της αγίας και μεγάλης Κυριακής της του Χριστού και Θεού ημών
αναστάσεως».
Πράγματι,
η ιδιαίτερη αυτή λατρευτική παράδοση στη Θεσσαλονίκη, μαρτυρείται σε χειρόγραφα
από τον 12ο μ.Χ. αιώνα. Ο
εορτασμός ξεκινούσε από την 1η Οκτωβρίου, οπότε και άρχιζε
νηστεία, κατά τον τύπο της νηστείας της Σαρακοστής του Πάσχα. Μετά δε
την ημέρα της μνήμης του Αγίου, την 26η Οκτωβρίου, ο εορτασμός παρετείνετο επί οκτώ
ακόμη ημέρες, σαν μια Διακαινήσιμος Εβδομάδα, όπως συμβαίνει και μετά το Πάσχα.
Έτσι, όλος ο Οκτώβριος ήταν αφιερωμένος στον μάρτυρα. Το δε Ψυχοσάββατο του
Αγίου ήταν το Σάββατο το οποίο προηγείτο της εορτής του.
Γνωρίζουμε
ότι η Εκκλησία μας έχει καθιερώσει δύο μεγάλα ψυχοσάββατα, το ένα πριν την
Κυριακή της Απόκρεω και το άλλο πριν από την Κυριακή της Πεντηκοστής. Υπάρχουν
και κάποια μικρότερα, που αν και η λαϊκή παράδοση τα τιμά, δεν περιλαμβάνονται
στο τυπικό της Εκκλησίας. Όμως, το Ψυχοσάββατο του Αγίου Δημητρίου η Εκκλησία
μας το έχει αναγνωρίσει επισήμως και το έχει καθιερώσει στο τυπικό της. Άρα, με
το Ψυχοσάββατο του αγίου Δημητρίου, τα ψυχοσάββατα δεν είναι πλέον δύο, αλλά
τρία και το γεγονός αυτό από μόνο του σημαίνει
πολλά για τη σπουδαιότητα της αγίας μορφής του ενδόξου Μεγαλομάρτυρα.
Επίσης, κατά τις ιερές ακολουθίες των ημερών
της φερόμενης ως Μ. Εβδομάδας του Αγίου, καθώς και της Πασχάλιας εορτής του, η
υμνολογία και η υμνογραφία μιμούνται
κατά ένα μεγάλο βαθμό τις αντίστοιχες της Μεγάλης Εβδομάδας και της
Κυριακής του Πάσχα και σε κάποια τροπάρια είναι εμφανής ο παραλληλισμός του
πάθους του Κυρίου προς τον μαρτυρικό θάνατο του μάρτυρος.
Πώς προέκυψε όμως ο παραλληλισμός αυτός ως
προς το πάθος του Χριστού, καθώς και η προσπάθεια εξομοίωσης με την Πασχαλινή
περίοδο; Σ’ αυτό κυρίως συνετέλεσε ο τρόπος του μαρτυρικού θανάτου του Αγίου Δημητρίου.
Θανατώθηκε δια λογχισμού μιμούμενος τον
λογχισμό του Χριστού και «εδέχθη της σωτηρίου πλευράς την χάριν», κατά τους
υμνογράφους. Επί πλέον, κατά τους συναξαριστές, το σώμα του παρέμεινε άφθαρτο
στον τάφο, όπως άφθαρτο διετηρήθη μετά τον θάνατο και το σώμα του Κυρίου. ‘Η
σαρξ και των δύο ουκ οίδε διαφθοράν». Η αδιάκοπη συρροή πιστών στον τάφο του
ανά τους αιώνες, παραπέμπει στον τάφο του Κυρίου και τον επιτάφιο της Μ. Παρασκευής.
Η ροή του μύρου από το σώμα του Μεγαλομάρτυρα ομοιάζει με τη ροή του αίματος
και ύδατος από τη λογχευθείσα πλευρά του Κυρίου.
Ο Πασχάλιος εορτασμός στη γενέτειρα του Αγίου
Δημητρίου, τη Θεσσαλονίκη, που διακόπηκε
για κάποιο μεγάλο χρονικό διάστημα στους αιώνες, επανήλθε επί μακαριστού
Μητροπολίτου Παντελεήμονος Β΄ κατά τη δεκαετία του ’80. Τότε και ο μακαριστός
επίσης Ι. Φουντούλης εξέδωσε με βάση παλαιά χειρόγραφα και την ακολουθία της
Μεγάλης Εβδομάδος και του Πάσχα του Αγίου Δημητρίου.
Έτσι, με υπέρλαμπρο και Πασχάλιο τρόπο
εορτάζεται ο «κατ’ εξοχήν Μακεδονομάχος άγιος, ο οποίος αιώνες τώρα υπερμαχεί της
Θεσσαλονίκης, της Μακεδονίας, της Ελλάδος απάσης και της Οικουμένης», κατά τον
μακαριστό πατέρα Ανανία Κουστένη, ο οποίος και χαρακτηρίζει μάλιστα τον Έλληνα
λεβέντη άγιο ως δεύτερο προστάτη της Ελλάδος μετά την Παναγία. Ας έχουμε την
άγρυπνη προστασία του φιλοπάτριδος αγίου, μαζί με την αγία Σκέπη της Παναγίας,
που συνεορτάζουν δίπλα δίπλα, και ας επικαλούμαστε τις πρεσβείες τους στις
ζοφερές ημέρες που περνά η ανθρωπότητα. Ειδικά, στις τραγικές αυτές στιγμές της
αγριότητας των πολέμων, θα πρέπει να συνειδητοποιήσουμε την ιδιότητα του Αγίου
Δημητρίου ως υπέρμαχου και προστάτη της Οικουμένης, καθώς τονίζει το απολυτίκιό του και να του
απευθύνουμε τις θερμές προσευχές μας για προστασία των αμάχων στις εμπόλεμες
ζώνες και τον περιορισμό του κακού σε όλο τον κόσμο.
Πηγές:
«Η
μεγάλη εβδομάδα του Αγίου Δημητρίου» Ιωάννου Φουντούλη
«Το
Ψυχοσάββατο και η Μεγάλη Εβδομάδα του Αγίου Δημητρίου»
Simeiakairwn.wordpress.com
H «Μεγάλη
Εβδομάδα» του Αγίου Δημητρίου Βασιλείου Χάδου
«Λόγος
λειτουργικός» Π. Σκαλτσή 4etv
