Πέρα από την οφειλόμενη τιμή προς κάθε άγιο της Εκκλησίας μας δεν έχουμε ιστορικά στοιχεία που να συνδέουν την σχέση του Μεγάλου Αγίου Επισκόπου Κύπρου Θεράποντα με την νήσο Λέσβο.
Από που καταγόταν ο Άγιος Θεράπων δεν το γνωρίζουμε με βεβαιότητα. Κατ' άλλους καταγόταν από την Ανατολή, «ἐκ τῆς Ἑῴας» όπως σημειώνει ο Άγιος Ανδρέας Κρήτης και κατ' άλλους «ἐκ τῆς τῶν Ἀλαμάνων χώρας», δηλαδή από περιοχή της σημερινής Γερμανίας.
Τον ακριβή χρόνο της γεννήσεως του τον αγνοούμε παντελώς. Από πληροφορίες που μας παρέχουν τα διάφορα συναξάρια, όπως π.χ. η δράση του κατά της αίρεσης του θεοπασχητισμού και της εικονομαχίας, μας επιτρέπουν να συμπεράνουμε πως ο Άγιος Θεράποντας έζησε τον 7ο ή αρχές του 8ου μ.Χ. αιώνα, όχι όμως μετά το 740 μ.Χ., ημερομηνία που κοιμήθηκε ο Άγιος Ανδρέας Κρήτης, ο Ιεροσολυμίτης, ο οποίος - πιθανότατα κατά το τέλος της ζωής του - εκφώνησε θαυμάσιο εγκωμιαστικό λόγο προς τιμή του Αγίου Θεράποντος.
Η αγιογραφία μας, τον ιστορεί ότι άνηκε στην τάξη των μοναχών, εκείνων πού απαρνούνται στ' αλήθεια το δικό τους θέλημα και κουβαλάνε ευχάριστα το σταυρό του Κυρίου.
Η παράδοση, αναφέρει ότι ο Θεράπων έζησε ένα διάστημα στα Ιεροσόλυμα και στην συνέχεια έγινε επίσκοπος Κιτίου στην Κύπρο. Εκεί, συνέχισε να τελεί θαύματα και να ποιμαίνει τον λαό μέχρι που τελείωσε μαρτυρικά η ζωή του, όταν τον κατέσφαξαν πάνω στην Αγία Τράπεζα την ώρα που λειτουργούσε Άραβες πειρατές.
Το τίμιο λείψανο του, μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη, αρχικά στον Ναό της Θεοτόκου στις Βλαχέρνες και στην συνέχεια σε ναό που έφερε το όνομα του. Σήμερα, εντός των τειχών της Κωνσταντινούπολης, υπάρχει μικρό εκκλησάκι-προσκύνημα, όπου αναβλύζει μύρο και πραγματοποιεί θαύματα, σ' αυτούς που προστρέχουν σ' αυτό με ειλικρινή πίστη.
Άγια λείψανα του Αγίου Θεράποντος φυλάσσονται στην Κοινοβιακή Ιερά Μονή Ζωγράφου του Αγίου Όρους, στον Ιερό Ναό Αγίου Θεράποντος Ζωγράφου Αθηνών και στον Ιερό Ναό του στην Μυτιλήνη.
Ακολουθία του Αγίου συνέγραψε ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης και επιδιορθώθηκε το 1785 μ.Χ. από τον αρχιδιάκονο Αγάπιο τον Πάριο.
Ένα από τα πολλά θαύματα του Αγίου Θεράπων είναι και το εξής: Όταν βρισκόταν στα Ιεροσόλυμα, συνάντησε μια Εβραία που έκλαιγε γοερά, καθώς πήγαινε να ενταφιάσει το νεκρό γιό της. Μόλις την είδε ο Άγιος, τη λυπήθηκε και προσευχόμενος στον Κύριο ανέστησε το νεκρό παιδί της. Ύστερα από αυτό, μάνα και γιός, αφού ευχαρίστησαν τον Θεό και τον Άγιο Θεράποντα, βαπτίστηκαν Χριστιανοί.
Σε σχέση με την ανοικοδόμηση του Ιερού Ναού του στην Μυτιλήνη διαβάζουμε κάποια στοιχεία (της Νατάσσας Τσουβαλίδη, Αρχαιολόγου) αλλά το ερώτημα παραμένει...
Η ανέγερση του σημερινού ναού ξεκίνησε γύρω στα 1850 στη θέση παλαιότερου ναΐσκου που εξυπηρετούσε τις ανάγκες των ασθενών και του προσωπικού του νοσοκομείου, του γνωστού ''ξενοδοχείου'' της Μυτιλήνης το οποίο λειτουργούσε ακριβώς απέναντι, στη θέση του σημερινού Εκκλησιαστικού Βυζαντινού Μουσείου.
Δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς ανεγέρθηκε το ''ξενοδοχείο'' και ο ναΐσκος. Η παλαιότερη ιστορική μαρτυρία περί της λειτουργίας του νοσοκομείου χρονολογείται στο 1692. Οι περισσότεροι μελετητές θεωρούν ότι και το ναΐδριο θα υπήρχε τουλάχιστον από αυτή τη χρονική περίοδο.Ο ναός αυτός που χαρακτηρίζεται από τις πηγές της εποχής ως ''ελεεινή οικοδομή'' χτίστηκε κατά πάσα πιθανότητα στο σημείο όπου βρισκόταν ένα σημαντικό αρχαίο οικοδόμημα.
Κάποιες απόψεις το παρουσιάζουν ως ναό του Απόλλωνα, του κυρίαρχου θεού της Μυτιλήνης και άλλες ως κτίριο όπου στεγαζόταν η σχολή της λυρικής ποιήτριας Σαπφούς.
Η ύπαρξη αρχαίου οικοδομήματος μαρτυρείται και από το πλήθος των αρχιτεκτονικών μελών που είχαν εντοιχιστεί στον παλαιότερο αυτό ναό.
Την ανέγερση του νέου ναού οραματίστηκε ο μητροπολίτης Μυτιλήνης Καλλίνικος, μετέπειτα Πατριάρχης Αλεξανδρείας. Με πρωτοβουλία του Καλλίνικου διενεργήθηκαν έρανοι για την οικοδόμηση του ναού.
Οι διαστάσεις του ναού απαιτούσαν την ανάληψη εργασίας από αρχιτέκτονα με εμπειρία στην ανέγερση μεγάλων κτιρίων. Την εποχή εκείνη μεσουρανούσε ο Λέσβιος αρχιτέκτονας Αργύρης Αδαλής, ο οποίος διετέλεσε βοηθός των δύο μεγαλύτερων αρχιτεκτόνων της εποχής, του Δανού Θεόφιλου Χάνσεν και του Γερμανού Ερνέστου Τσίλλερ. Η εμπερία που είχε αποκτήσει κοντά τους κατά την ανέγερση των κτιρίων της Ακαδημίας και του Ζαππείου στην Αθήνα, του επέτρεψε να εκπονήσει με απόλυτη επιτυχία το σχέδιο του ναού του Αγίου Θεράποντα και του γειτονικού Γυμνασίου Μυτιλήνης.
Βέβαιο είναι ότι ο νέος ναός, έστω και ημιτελής, άρχισε να λειτουργεί το 1900.
Ο βασικός αρχιτεκτονικός ρυθμός του ναού είναι εγγεγραμμένος σταυροειδής με τρούλο. Εξωτερικά ο ναός διακρίνεται για τα γοτθικά μορφολογικά χαρακτηριστικά, η παρουσία των οποίων οφείλεται στην επίδραση που ΄δεχτηκε ο Αδαλής από τους δασκάλους του.
Ο εξωτερικός διάκοσμος είναι δημιούργημα του φημισμένου Λέσβιου ζωγράφου και γλύπτη Νικόλαου Κεσανλή. Η ποικιλότητα των στοιχείων που τον συνθέτουν τον καθιστά εντυπωσιακό. Ο ναός είναι χτισμένος με λαξευτούς λίθους. Είναι μάλιστα γνωστό ότι μεγάλο μέρος του υλικού για την ανέγερσή του μεταφέρθηκε από το φημισμένο λατομείο Σαρμοσάκ της Μικράς Ασίας. Στην πρόσοψη υπάρχουν δύο επάλληλες σειρές κιόνων, ιωνικού και κορινθιακού ρυθμού. Πέντε τρούλοι επιστέφουν το οικοδόμημα. Ο κεντρικός τρούλος με επένδυση από ψευδάργυρο δίνει μια αίσθηση έξοχης μεγαλοπρέπειας.
Κάθε τρούλος στηρίζεται σε αετώματα, κάποια από τα οποία έχουν διακοσμηθεί με ζωγραφιές (δυστυχώς μόλις διακρινόμενες σήμερα λόγω της φθοράς του χρόνου) και πολύ αξιόλογα γλυπτά.
Το ξυλόγλυπτο τέμπλο του ναού είναι έργο του 1915 και έχει δημιουργηθεί από το χέρι ενός μυτιλινιού τεχνίτη του Δημήτριου Κόβαλα, όπως μαρτυρεί η επιγραφή του. Ο ίδιος καλλιτέχνης φιλοτέχνησε τον αρχιερατικό θρόνο, τον άμβωνα και τα δύο μεγάλα προσκυνητάρια του ναού.
Ο ναός φιλοξενεί τον τάφο του Λέσβιου Μητροπολίτη Ουγγροβλαχίας Ιγνάτιου, ενός από τους μεγάλους πρωταγωνιστές της Επαναστάσεως του 1821. Η μαρμάρινη σαρκοφάγος του βρίσκεται στον κυρίως ναό. Το σημαντικότερο κειμήλιο του ναού είναι η εικόνα του Αγ. Θεράποντος, χρονολογημένη στο έτος 1651.
Την ανέγερση του νέου ναού οραματίστηκε ο μητροπολίτης Μυτιλήνης Καλλίνικος, μετέπειτα Πατριάρχης Αλεξανδρείας. Με πρωτοβουλία του Καλλίνικου διενεργήθηκαν έρανοι για την οικοδόμηση του ναού.
Οι διαστάσεις του ναού απαιτούσαν την ανάληψη εργασίας από αρχιτέκτονα με εμπειρία στην ανέγερση μεγάλων κτιρίων. Την εποχή εκείνη μεσουρανούσε ο Λέσβιος αρχιτέκτονας Αργύρης Αδαλής, ο οποίος διετέλεσε βοηθός των δύο μεγαλύτερων αρχιτεκτόνων της εποχής, του Δανού Θεόφιλου Χάνσεν και του Γερμανού Ερνέστου Τσίλλερ. Η εμπερία που είχε αποκτήσει κοντά τους κατά την ανέγερση των κτιρίων της Ακαδημίας και του Ζαππείου στην Αθήνα, του επέτρεψε να εκπονήσει με απόλυτη επιτυχία το σχέδιο του ναού του Αγίου Θεράποντα και του γειτονικού Γυμνασίου Μυτιλήνης.
Βέβαιο είναι ότι ο νέος ναός, έστω και ημιτελής, άρχισε να λειτουργεί το 1900.
Ο βασικός αρχιτεκτονικός ρυθμός του ναού είναι εγγεγραμμένος σταυροειδής με τρούλο. Εξωτερικά ο ναός διακρίνεται για τα γοτθικά μορφολογικά χαρακτηριστικά, η παρουσία των οποίων οφείλεται στην επίδραση που ΄δεχτηκε ο Αδαλής από τους δασκάλους του.
Ο εξωτερικός διάκοσμος είναι δημιούργημα του φημισμένου Λέσβιου ζωγράφου και γλύπτη Νικόλαου Κεσανλή. Η ποικιλότητα των στοιχείων που τον συνθέτουν τον καθιστά εντυπωσιακό. Ο ναός είναι χτισμένος με λαξευτούς λίθους. Είναι μάλιστα γνωστό ότι μεγάλο μέρος του υλικού για την ανέγερσή του μεταφέρθηκε από το φημισμένο λατομείο Σαρμοσάκ της Μικράς Ασίας. Στην πρόσοψη υπάρχουν δύο επάλληλες σειρές κιόνων, ιωνικού και κορινθιακού ρυθμού. Πέντε τρούλοι επιστέφουν το οικοδόμημα. Ο κεντρικός τρούλος με επένδυση από ψευδάργυρο δίνει μια αίσθηση έξοχης μεγαλοπρέπειας.
Κάθε τρούλος στηρίζεται σε αετώματα, κάποια από τα οποία έχουν διακοσμηθεί με ζωγραφιές (δυστυχώς μόλις διακρινόμενες σήμερα λόγω της φθοράς του χρόνου) και πολύ αξιόλογα γλυπτά.
Το ξυλόγλυπτο τέμπλο του ναού είναι έργο του 1915 και έχει δημιουργηθεί από το χέρι ενός μυτιλινιού τεχνίτη του Δημήτριου Κόβαλα, όπως μαρτυρεί η επιγραφή του. Ο ίδιος καλλιτέχνης φιλοτέχνησε τον αρχιερατικό θρόνο, τον άμβωνα και τα δύο μεγάλα προσκυνητάρια του ναού.
Ο ναός φιλοξενεί τον τάφο του Λέσβιου Μητροπολίτη Ουγγροβλαχίας Ιγνάτιου, ενός από τους μεγάλους πρωταγωνιστές της Επαναστάσεως του 1821. Η μαρμάρινη σαρκοφάγος του βρίσκεται στον κυρίως ναό. Το σημαντικότερο κειμήλιο του ναού είναι η εικόνα του Αγ. Θεράποντος, χρονολογημένη στο έτος 1651.
ΠΗΓΗ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ
ΥΠΑΡΧΕΙ ΟΜΩΣ ΕΝΑ ΓΕΓΟΝΟΣ ΠΟΥ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΣΥΝΔΕΣΕΙ ΤΗΝ ΜΝΗΜΗ ΑΥΤΟΥ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΝΗΣΟ ΛΕΣΒΟ ΚΑΙ ΝΑ ΠΕΡΑΣΕ ΜΕΣΩ ΤΗΣ ΠΙΣΤΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΝΟΘΕΥΤΗΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗΣ ΛΑΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΣΤΟΥΣ ΚΑΤΟΙΚΟΥΣ ΤΟΥ ΝΗΣΙΟΥ.
Η ΝΗΣΟΣ ΛΕΣΒΟΣ ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ ΔΙΑΤΗΡΗΣΕ ΕΙΚΟΝΟΦΙΛΗ ΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΣΤΑΘΗΚΕ ΟΜΟΛΟΓΙΑΚΑ ΣΤΟ ΑΛΗΘΙΝΟ ΔΟΓΜΑ ΠΕΡΙ ΕΙΚΟΝΩΝ - ΟΠΩΣ ΚΑΙ Ο ΑΓΙΟΣ ΘΕΡΑΠΟΝΤΑΣ ΠΟΥ ΕΖΗΣΕ ΚΑΙ ΑΓΩΝΙΣΤΗΚΕ ΣΕ ΑΥΤΑ ΤΑ ΔΙΣΕΚΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΥ ΟΙ ΑΝΤΙΧΡΙΣΤΟΙ ΕΚΕΙΝΗΣ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΚΑΤΕΒΑΖΑΝ ΤΙΣ ΑΓΙΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ .
ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ - ΑΛΗΘΩΣ ΑΝΕΣΤΗ
Δρ. Κωνσταντίνος Βαρδάκας
