Μια εξαιρετική και περιεκτική εργασία που αναδεικνύει άγνωστες πτυχές της εκκλησιαστικής ζωής και της λαογραφίας μας, συστατικά που νοηματοδοτούν την πνευματική ζωή μας. Από την φιλόλογο Τσαμκιράνη Ειρήνη.
Σε κάποιες ιερές εικόνες βλέπουμε τον άγιο Δημήτριο με τον άγιο Γεώργιο να εικονίζονται μαζί, ανεβασμένοι στα άλογά τους και να περιπτύσσονται ο ένας τον άλλον με θεία αγάπη. Η εικονογραφική αυτή παράσταση εμπεριέχει εξαιρετική συμβολική σημασία και θαυμαστή σημειολογία. Δηλώνει την άρρηκτη σχέση ανάμεσα στους δύο αυτούς μεγαλομάρτυρες αγίους.
Σύμφωνα με την ελληνική λαογραφία, οι δύο αυτοί
στρατιωτικοί άγιοι έχουν άμεση σχέση με
τη γη και ως γεωργικοί άγιοι. Η εορτή του αγίου Δημητρίου είναι τοποθετημένη,
πολύ σοφά από το εκκλησιαστικό εορτολόγιο, μέσα στον φθινοπωρινό Οκτώβριο, που
είναι η εποχή της σποράς, και η εορτή του αγίου Γεωργίου τοποθετείται μέσα στον
ανοιξιάτικο Απρίλιο, εποχή της αναγέννησης της βλάστησης και της ανάστασης της
φύσης. Δύο εποχές ορόσημα για τη γονιμότητα της γης και τον κύκλο της ζωής.
Συνεπώς, ο άγιος Δημήτριος σχετίζεται με αυτό που συντελείται κάτω από τη γη
και ο άγιος Γεώργιος με αυτό που αναδημιουργείται πάνω από τη γη. (Σχετικές
αναφορές στις εξαιρετικές λαογραφικές μελέτες «Τα φθινοπωρινά» και «Τα
Πασχαλινά και της Άνοιξης», του Δημ. Λουκάτου, εκδόσεις Φιλιππότη).
Τη σχέση των δύο αγίων με τη γη
φανερώνουν επίσης τα χρώματα των αλόγων τους, αλλά και η σημασία των ονομάτων τους. Το άλογο του αγίου
Δημητρίου αποδίδεται πάντοτε με το καφεκόκκινο χρώμα της γης, ενώ του αγίου
Γεωργίου πάντοτε με το ολόλαμπρο λευκό του ανοιξιάτικου και αναστάσιμου φωτός, το
οποίο τρέφει και θάλπει τη νέα βλάστηση και ανθοφορία. Ως προς τα ονόματά τους, το μεν όνομα Δημήτριος
έχει καθαρά σχέση με τη μάνα γη (από το Δη-μήτηρ, το οποίο μεταφράζεται σε γη-μήτηρ, καθώς το α΄συνθετικό
δη αποτελεί μεταγενέστερο τύπο του γη, με μετατροπή του γράμματος γ σε δ) και το όνομα Γεώργιος φανερώνει το γεωργημένο και καλλιεργημένο
χωράφι που έχει βλαστήσει και ετοιμάζεται να αποδώσει καρπούς. Τον Οκτώβριο
μήνα, λοιπόν, ο σπόρος θάπτεται κάτω από τη γη και τον Απρίλιο βλασταίνει και
ανασταίνεται στο φως. Αναλογικά, σε πνευματικό επίπεδο, θα μπορούσαμε να πούμε
ότι ο άγιος Δημήτριος ευλογεί και στηρίζει τις μυστικές διεργασίες και ποικίλες
δυσκολίες που διέρχεται η ψυχή κατά την πορεία της προς τον θείο φωτισμό και
την εν Χριστώ αναγέννηση και ανάστασή της.
Μετά τα ανωτέρω, γίνεται
κατανοητό για ποιο λόγο ο άγιος Δημήτριος σχετίζεται και με τους σεισμούς,
εφόσον αυτοί συμβαίνουν στο εσωτερικό της γης. Κατά τη θεολογική ερμηνεία, οι
σεισμοί έχουν άμεση σχέση με την ανθρώπινη παραβατικότητα του θείου νόμου. Επιτρέπονται
από τον Θεό ως μέσον συγκλονισμού, καθώς και αφύπνισης του ανθρώπου, ώστε να
στραφεί στην οδό της μετανοίας και να μην απωλεσθεί περισσότερο ηθικά και
ψυχικά.
Η υμνογραφία της εορτής του αγίου
Δημητρίου βρίθει από ύμνους που επικαλούνται τον άγιο να προστατεύσει τον κόσμο
από την καταστρεπτική μανία του σεισμού, τον οποίο επιφέρουν πάντοτε νομοτελειακά
οι βαριές αμαρτίες των ανθρώπων. Συνεπώς, οι ανθρώπινες αμαρτίες μπορεί να
προκαλούν τη σκληρή παιδαγωγία των σεισμών, όμως η χριστιανική πίστη
επιστρατεύει ένα μεγάλο προστάτη άγιο, που επικαλείται ως ικέτης τον Θεό για
την κατάπαυσή τους και τη συγχώρεση του αδύναμου πλάσματός Του, το οποίο
συναισθανόμενο τα βάρη των παραπτωμάτων του, επανέρχεται στον δρόμο της
μετανοίας. Και όχι μόνο ικετεύει ο άγιος τον Θεό, για να ελαχιστοποιηθεί η
μανία του σεισμού, αλλά στη συνέχεια προσφέρει και το θείο ιαματικό μύρο του, για
να κλείσει τις όποιες πληγές έχουν προκληθεί, σωματικές και ψυχικές.
Την άμεση σχέση του σεισμού με την ανθρώπινη αμαρτία, αλλά και τον τρόπο
με τον οποίο μπορεί να αποφευχθεί αυτό
το καταστρεπτικό φυσικό φαινόμενο, δηλαδή με τη μετάνοια, εκφράζει παραστατικότατα ένα τροπάριο από τον Κανόνα του σεισμού στον όρθρο
της εορτής του αγίου:
«Γεννώσας θάνατον πικρόν και σεισμούς
βαρυτάτους και πληγάς ανηκέστους, αμαρτίας αδελφοί εκφύγωμεν και Θεόν μετανοίας
τρόποις εκμειλίξωμεν». Δηλαδή, «ας αποφύγουμε, αδελφοί, τις αμαρτίες που γεννούν θάνατο πικρό και σεισμούς βαρυτάτους και ανίατες πληγές και με τρόπους μετανοίας ας κάνουμε τον Θεό μειλίχιο απέναντί μας».
Έτσι, ο άγιος του Θεού, Δημήτριος, γίνεται οδηγός και αρωγός της
παραπαίουσας ανθρώπινης ύπαρξης προστατεύοντάς την από εσωτερικούς και εξωτερικούς
σεισμούς και ιάται τα πάθη της φύσης της
προχέοντας ως μυροβλήτης από τη λογχευθείσα πλευρά του ποταμηδόν το θείο μύρο
του. Ύμνολογείται μάλιστα στην ακολουθία του ως ιδιαίτερος φρουρός της πόλεως της Θεσσαλονίκης, όπου και
φυλάσσεται το άγιό του σκήνωμα που μυροβλύζει σαν κρήνη τα ζωτικά νάματα, τα οποία ως κατακλυσμός καταπνίγουν
τις αιρέσεις και τα ανθρώπινα πάθη:
«Η πόλις σου Μάρτυς, ώσπερ κρήνη
ναμάτων οράται ζωτικών , ως ρεύματα τα μύρα σου ποταμηδόν προχέουσα, θαλάσσας
των αιρέσεων και των παθών κατακλύζοντα».
Στο συναξάριον του όρθρου της εορτής του αγίου Δημητρίου φέρεται ως
κατακλείδα ότι μπορεί ο Θεός μεν να κάνει τη γη να σείεται, όμως πάλι τη σώζει, γιατί ο οίκτος Του πλεονάζει
κατά πολύ της θείας οργής Του:
« Έσεισας,
αλλ’ έσωσας αύθις γην Λόγε. Της γαρ
οργής ο οίκτός εστι το πλέον».
Και στην κατάπαυση αυτής της θείας οργής
συμβάλλει κατά πολύ η δέηση του
Αγίου Δημητρίου.
Τσαμκιράνη Ειρήνη
27/10/2020
Τσαμκιράνη Ειρήνη
27/10/2020
https://konstantinoupolipothoumeno.blogspot.com/