ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΓΙΝΕΤΑΙ ΑΜΕΣΑ ΑΝΤΙΛΗΠΤΟΣ Ο ΚΙΝΔΥΝΟΣ
Γεώργιος Αποστολάκης
Ο κίνδυνος να απωλέσουμε κάποια μέρα την ελευθερία μας, όταν θα έχει ολοκληρωθεί ο εξαναγκαστικά (άμεσα ή έμμεσα) ο ψηφιακός μετασχηματισμός της κοινωνίας, δύσκολα γίνεται αντιληπτός από τον μέσο πολίτη σήμερα. Γι’ αυτό και οι πολλοί δεν αντιδρούν.
Όταν ήλθε ο κίνδυνος της Τουρκοκρατίας, οι πρόγονοί μας αισθάνθηκαν άμεσα την απώλεια της εθνικής τους ανεξαρτησίας. Το ίδιο και όταν η Πατρίδα μας καταλήφθηκε από τους Γερμανούς. Η σκλαβιά ήταν άμεσα αισθητή. Και στις δύο περιπτώσεις υπήρξε στον κατάλληλο καιρό η συνειδητοποίηση της ανάγκης για αντίσταση. Παρόμοια και όταν επί της επταετούς στρατιωτικής δικτατορίας καταλύθηκαν οι δημοκρατικές ελευθερίες.
Ο κίνδυνος από τον ψηφιακό μετασχηματισμό των κοινωνιών δεν γίνεται εύκολα αντιληπτός από τον πολύ κόσμο για μια σειρά από λόγους – ψυχολογικούς, κοινωνικούς, τεχνολογικούς και πολιτικούς.
Μερικοί από τους σημαντικότερους:
1. Οι αλλαγές είναι σταδιακές και «αόρατες»
Ο ψηφιακός μετασχηματισμός συμβαίνει βήμα-βήμα: πιο έξυπνες συσκευές, περισσότερες εφαρμογές, αυτοματοποίηση, ψηφιοποίηση υπηρεσιών.
Επειδή δεν πρόκειται για ξαφνική αλλαγή αλλά για μια σταδιακή μετάβαση, ο κόσμος συνηθίζει χωρίς να αντιλαμβάνεται το συνολικό αποτέλεσμα.
2. Τα οφέλη είναι άμεσα, οι κίνδυνοι «μακρινoί»
Η τεχνολογία προσφέρει:
• ευκολία,
• ταχύτητα,
• ψυχαγωγία,
• οικονομικό όφελος.
Αντίθετα, οι κίνδυνοι (έλεγχος δεδομένων, παρακολούθηση, εξάρτηση, κοινωνική πόλωση) εμφανίζονται με πιο αργό, υπόγειο τρόπο. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος δίνει προτεραιότητα στα άμεσα οφέλη.
3. Η πολυπλοκότητα της τεχνολογίας
Πολλοί δεν έχουν τεχνική κατάρτιση και δεν μπορούν να κατανοήσουν:
• τι σημαίνει ότι τα δεδομένα τους συλλέγονται,
• πώς λειτουργούν οι αλγόριθμοι,
• πώς η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να επηρεάσει κοινωνικές δομές.
Όταν δεν καταλαβαίνεις κάτι, δύσκολο να το φοβηθείς ή να το κρίνεις.
4. Η τεχνολογία παρουσιάζεται ως ουδέτερη και αναπόφευκτη
Οι εταιρείες και πολλές κυβερνήσεις προωθούν την αφήγηση ότι η ψηφιοποίηση:
• είναι φυσική εξέλιξη,
• δεν έχει εναλλακτικές,
• ωφελεί όλους.
Έτσι δημιουργείται μια εντύπωση αναπόφευκτου, που μειώνει την κριτική σκέψη.
5. Η πληροφορία φιλτράρεται μέσω αλγορίθμων
Οι άνθρωποι βλέπουν στο διαδίκτυο ό,τι «βολεύει» τους αλγόριθμους:
• πράγματα που προκαλούν ευχαρίστηση,
• επιβεβαίωση των απόψεών τους.
Οι συζητήσεις για κινδύνους συχνά δεν φτάνουν καν στον μέσο χρήστη.
6. Οι κίνδυνοι είναι συλλογικοί, όχι ατομικοί
Πολλοί σκέφτονται: «Εγώ δεν έχω κάτι να κρύψω».
Όμως οι πιο σοβαροί κίνδυνοι (χειραγώγηση κοινής γνώμης, εξάρτηση από λίγες εταιρείες, αλλοίωση δημοκρατικών διαδικασιών) αφορούν το σύνολο της κοινωνίας, όχι μόνο το άτομο. Αυτού του είδους οι κίνδυνοι είναι δυσκολότερο να γίνουν αντιληπτοί.
7. Υπάρχει έλλειψη παιδείας γύρω από την τεχνολογία
Η ψηφιακή παιδεία στις περισσότερες χώρες είναι αποσπασματική. Ο κόσμος μαθαίνει να χρησιμοποιεί τεχνολογίες, όχι να τις κατανοεί ή να αμφισβητεί τις συνέπειές τους.
Τα ψηφιακά τείχη λοιπόν κτίζονται κατά ένα ανεπαίσθητο τρόπο, μη αντιληπτό στους πολλούς. Χωρίς «κρότον κτιστών ή ήχον», που λέει και ο ποιητής (Κωνσταντίνος Καβάφης) στο ποίημά του: «Τείχη»