Το αρχαίο, ένδοξο και πλούσιο μοναστήρι της Παναγίας της Χρυσοβίτσας βρίσκεται στο ομώνυμο χωριό, Χρυσοβίτσα, και είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Παναγίας.Εορταζει στις 15 Αυγούστου.
Απέχει από την πόλη των Ιωαννίνων 43 χιλιόμετρα, σε υψόμετρο 1000 μέτρων.
Το χωριό πήρε το όνομα από την εικόνα της Παναγίας, που με θαυμαστό τρόπο έφυγε από το χωριό Στριγγανία της Επαρχίας Τριχωνίδας και το ναό της «Χρυσοβίτζης», όπου για πρώτη φορά βρέθηκε η εικόνα το 533 μ.Χ., και αφού περιπλανήθηκε πηγαίνοντας, πάντα με θαυμαστό τρόπο, στη Μονή Βαρλαάμ των Μετεώρων και στη συνέχεια στη Μονή Βωτζά (Βουτσά), που βρίσκεται στο χωριό Γρεβενίτι, έφτασε στο δάσος του χωριού Παλαιομυλος
οπως ονομαζόταν πριν την εμφάνιση της Εικόνας το σημερινό χωριό Χρυσοβίτσα.
Το σημερινό όνομα, Χρυσοβίτσα λοιπόν το οφείλει στη θαυματουργό εικόνα της Υπεραγίας Θεοτόκου, οδηγήτριας και το έχει από την εποχή της εμφάνισής Της, επειδή στην εικόνα ήταν γραμμένη η λέξη "Χρύσοβα"
Πώς εμφανίστηκε η Παναγία:Εκεί στο δάσος κάποια γυναίκα που την έλεγαν Λαμπρινή, από το χωριό Παλαιόμυλος που βρισκόταν στους πρόποδες του δάσους, πηγαίνοντας να κόψει ξύλα βλέπει μια γυναίκα να στέκεται ντυμένη σαν βασίλισσα, εκεί που σήμερα είναι κτισμένη η εκκλησία.
Είπε στη Λαμπρινή: «Να πας, χριστιανή, στο χωριό σου και να πεις στον παπα-Μιχαήλ και στους δυο γέροντες του χωριού να έρθουν εδώ και να οικοδομήσουν το σπίτι μου (να κτίσουν ναό) και εδώ γύρω από το σπίτι μου να κτίσουν το χωριό τους και θα έχουν έτσι την παντοτινή μου προστασία».
Αφού συνέβηκαν κι άλλα θαυμαστά γεγονότα πείσθηκε κι ο Μητροπολίτης Ιωαννίνων, που ήθελε να πάρει τη θαυματουργική εικόνα στα Γιάννενα, πως η Παναγία ήθελε να μείνει στον τόπο που εμφανίστηκε και έτσι κτίσθηκε ναός που ονομάστηκε εκκλησία—μονή της Χρυσοβίτσας.
Η εικόνα της Παναγίας είναι θαυματουργή. Σε αγιορείτικο χειρόγραφο αναφέρεται: «Τα όσα θαύματα μετά ταύτα και τερατουργήματα ετελειώθησαν και τελειώνονται εις αυτόν τον ναόν διά συνεργίας της Θεοτόκου,αδύνατον είναι στόμα ανθρώπου να τα διηγηθή,κάλαμος να τα περιγράψη και βιβλίον να τα χωρέση...Πόσοι κουλοί και μογγιλάλοι έλαβον το λαλείν καιπεριπατείν; Πόσοι απελπισμένοι από ιατρούς,εύρον την θεραπείαν χωρίς βότανα; Πόσοι διαμονισμένοι εγύρισαν εις τους οίκους των σωφρονούντες και του πάθους ελεύθεροι;».
Το μοναστήρι της Χρυσοβίτσας περικλείεται από κάστρο που τμήμα του έγινε από κάποιον που ονομαζόταν Μπαλατσός.
Σε αγκωνάρι του παράθυρου των νοτίων κελιών υπάρχει εγχάρακτη ημερομηνία 1253 ,ημερομηνία κτίσεως των κελιών.
Αναφέρεται ότι στα χρόνια της ακμής («Ηπειρωτικά Χρονικά» 1933, Φίλιππου Σεγκούνη) ήταν μοναστήρι με «δεκατρείς Γούμενους». Λειτούργησε ως ανδρικό αλλά και ως γυναικείο.
Το μοναστήρι της Χρυσοβίτσας ήταν το πλουσιότερο της περιοχής και σαν προσκύνημα εφάμιλλο της Τήνου και της Σουμελάς. Τα περισσότερα κειμήλια «φλωρικά», Ιερά φελόνια, ασημικά, Ιερά σκεύη και τα «άσπρα της Χρυσοβίτσας», που τον καιρό του «χαλασμού» έφταναν τα διακόσια πουγγιά (100.000 γρόσια) βρίσκονταν σε ειδική κρύπτη της Μητρόπολης των Ιωαννίνων «μπιδρούμι» για να προφυλαχτούν.
Σήμερα το καθολικό του μοναστηριού βρίσκεται σε καλή κατάσταση.
Από τους θησαυρούς της Μονής μπορούμε να αναφέρουμε τα τρίπτυχα, το ένα με την εικόνα του Εσταυρωμένου και το άλλο με ονόματα των κεκοιμημένων, το παλαιό ξυλόγλυπτο αρτοφόρι, ασημένια λειψανοθήκη με λείψανα των Αγίων: Τρύφωνος, Χριστοφόρου και Αρσενίου του Καππαδόκου, η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας με το ασημένιο επικάλυμμα, ασημένια Ιερά σκεύη, Ευαγγέλια με ασημένια επικάλυψη, τα βημόθυρα της Ωραίας Πύλης και της Προσκομιδής, το φιλτισένιο σεντούκι και κυρίως εικόνες του τέμπλου μεγάλες και μικρές. Το καθολικό της Μονής Χρυσοβίτσας σύμφωνα με υπουργικές αποφάσεις είναι διατηρητέο μνημείο .
Πώς θα πάτε: Διασχίζοντας τον εθνικό δρόμο Ιωαννίνων-Τρικάλων, ανεβαίνοντας προς Μέτσοβο, το αφήνουμε αριστερά, αφού διανύσουμε απόσταση 43 χμ. από Ιωάννινα. Από τον εθνικό δρόμο ανηφορίζοντας 3 χμ. φθάνεις στη κεντρική πλατεία, όπου βρίσκεται το Μοναστήρι της Παναγίας της Χρυσοβιτσιώτισσας. Τα πνευμόνια σου δέχονται τον καθαρό, δροσερό αέρα, αφού βρίσκεσαι σε υψόμετρο 950 μ.-1000 μ. που έχει το χωριό που περιβάλλεται από κατάφυτα βουνά και δασύλια.
Η ΕΜΦΆΝΙΣΗ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΊΑΣ
Ένα συγκλονιστικό γεγονός συνέβηκε το 2015 στο χωριό Χρυσοβίτσα Μετσόβου.
Ένας κάτοικος του χωριού οδηγούσε το αυτοκίνητο του έξω από το χωριό, στη θέση «Πολιτσές» όπου καλλιεργείται η φημισμένη πατάτα της Χρυσοβίτσας.
Στις 12 Ιουνίου του 2015 λοιπόν γύρω στις 11:30 π.μ. εμφανίστηκε μπροστά του ως νεφέλη φωτεινή μια μαυροφόρα γυναίκα, με ένα βλέμμα γλυκύτατο και ταυτόχρονα αυστηρό και τον ρώτησε: «Με γνωρίζεις;» Εκείνος ταραγμένος της απάντησε: «Είσαι η Παναγία της Χρυσοβίτσας».
Και κείνη απαντά: «Είμαι η Παναγία όλου του κόσμου. Να πεις στους χωριανούς σου και στους κατοίκους της γύρω περιοχής να μετανοήσουν» και αμέσως εξαφανίστηκε
ΠΗΓΗ ΠΑΝΑΓΙΑ ΠΟΡΤΑΙΤΙΣΣΑ ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΙΒΗΡΩΝ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ