τοῦ Κων/νου Ἡρ. Δεσπότη, Ἀναγνώστου.
Ἀξιώθηκα νά διακονήσω τό ἀναλόγιο
πάνω ἀπό 40 χρόνια. Ἡ πείρα μου σχετικά με-γάλη.
Ἐάν θά ρωτήσετε ποιά ἡ ὠφέλεια
ἀπό τήν διακονία μου αὐτή, θά σᾶς ἀπαντήσω: ὅτι ἦταν πάρα πολύ λίγη ἡ
πνευματική κατάσταση πού βίωσα, κάτω ἀπό πέντε φορές. Λόγω ἄγνοιας; ἐγωϊσμοῦ;
λόγω ἄλλων γεγονότων; Μόλις μετά τήν διακονία μελετών-τας τούς ἁγίους Πατέρες
καί ἰδιαίτερα τό Θεοτοκάριο τοῦ ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιο-ρείτου ἄρχισα νά βιώνω
τόν θησαυρό πού ἔχασα, πού δέν «ἐκμεταλλεύθηκα» αὐτό τό δῶρο τοῦ Θεοῦ. Καί γιά
νά μήν φθάσετε στήν δική μου αὐτή κατάσταση ἀποφάσισα νά σᾶς μεταφέρω αὐτές τίς
πενιχρές σκέψεις, ὥστε νά βιώσετε ἐσεῖς τήν πνευματική πληρότητα πού χαρίζει ἡ προσευχητική
διακονία μέ τήν ὑμνολογία τῆς Ἐκκλησίας μας.
Δέν ἦταν τυχαῖο ὅταν διακονοῦσα
στό Ἀργυρόκαστρο μετά τόν Ἑσπερινό, κατεβαί-νοντας ἀπό τό ἀναλόγιο, μέ πολύ
μικρή σχετική πληρότητα, προσέγγισα δύο γριοῦλες 90 ἐτῶν, νά τίς χαιρετήσω λόγω
τοῦ τρόπου πού παρακολουθοῦσαν τόν Ἑσπερινό καί ἡ μία μοῦ εἶπε: «Παιδί μου ἀπόψε
μᾶς θεράπευσες, μεῖνε μαζί μας σέ παρακαλοῦ-με». Πράγματι ἡ θεία Χάρη λόγω τῆς
ταπείνωσή των ὅσα ἄκουγαν τίς ὁδήγησε σέ κα-τάσταση κατάνυξης.
Τί εἶναι ἡ ψαλμωδία.
«Ἡ ἱερὰ ψαλμωδία οὖσα θεῖος
λόγος ἐξ ἀποκαλύψεως Πνεύματος Ἁγίου [...] εἶναι οὐ μόνον Πνευματοδώρητος ἀλλὰ
καὶ Πνευματοκίνητος διδαχὴ καὶ γλώσσα τῆς θεο-λογίας, ἑρμηνεία καὶ κήρυγμα τῆς ἀληθοῦς
πίστεως, δοξαστικὴ καὶ εὐχαριστιακὴ κρ-αυγὴ τῆς λατρευτικῆς ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι ζωῆς
τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας[1]».
Ἡ ψαλμωδία κατά τόν ἅγιο
Μάξιμο τόν Ὁμολογητή[2], εἶναι ἡ προσευχητική
διακονία καί (ὁ ἱεροψάλτης), μέσα ἀπό τίς πράξεις καί (λόγια) του πού κυρίως ἔχουν
ζωή, φω-νάζουν τά θελήματα τοῦ Θεοῦ.
Ὁ Ἱεροψάλτης μέσω τῶν ὕμνων
διδάσκει, ἐξηγεῖ τά θεῖα μυστήρια στούς ἄλλους, δηλαδή, κηρύττει, κατηχεῖ καί
προσεύχεται[3].
Πῶς νά ψέλνουμε;
Μοῦ ἔλεγε ὁ Γέροντας τότε
Παΐσιος, ὁ νῦν ἅγιος, πρίν νά προσευχηθεῖς σωστά νά διαβάζεις πρίν κάτι ἀπό το
Γεροντικό, τούς ἁγίους Πατέρες τήν Ἁγία Γραφή γιά νά σκεπάζουν τούς κοσμικούς
λογισμούς πού βρίσκεται καί ὁ νοῦς γιατί ἔτσι θά μπορέ-σεις νά βιώνεις τά λόγια
τῆς προσευχῆς.
Ἔλεγε ὁ ἅγιος Ἐφραίμ ὁ
Κατουνακιώτης: Θέλεις νά μάθεις ἐάν προσευχήθηκες θεο-φιλῶς; Στό τέλος τῆς
προσευχῆς αἰσθάνθηκες ἀλλοίωση πνευματική; Διαφορετικά πα-παγάλισες.
«Οἱ τά Χερουβίμ εἰκονίζοντες…»
ψάλλουμε στόν Χερουβικό ὕμνο, δηλαδή ὁ νοῦς νά βρίσκεται στήν καρδιά
προσευχόμενος καί ὄχι νά περιπλανιέται στίς κοσμικές ἡδο-νές.
«Τόν νυμφώνα σου[4] βλέπω Σωτήρ κεκοσμημένον…[5]», ὥστε νά βλέπω τήν αἴθουσα
τῶν γάμων Σου Σωτήρ, στολισμένη καί ἕτοιμη νά δεχθεῖ τούς καλεσμένους, ἀλλά, ἐγώ
(ἀλλοίμονο!), δέν ἔχω τήν κατάλληλη ἐνδυμασία (δηλαδή τήν θεία Χάρη) γιά νά εἰσέλ-θω
σ’ αὐτήν, πού σημαίνει νά ἔχω βαθειά ταπείνωση, γιατί αὐτή ἕλκει τήν θεία Χάρη.
Ὁ Κύριος εἶναι παρών σέ κάθε
θεία Λειτουργία καί σωματικῶς, μέ τά Τίμια Δῶρα, καί μέ χιλιᾶδες Ἀγγέλους καί
σέ κάθε Ἱερό Ναό ἐντός τοῦ Ἀρτοφορίου. Ἐπίσης παρευ-ρίσκεται ὁ Ἄγγελος φύλακας
τοῦ Ναοῦ καί ὁ ἅγιος πού φέρει ὁ Ναός τό ὄνομά του. Ἐάν αὐτό τό πιστεύουμε εἶναι
δυνατόν νά κολλήσει κανείς ἀρρώστεια ἐντός τοῦ Να-οῦ; Αὐτό εἶναι ὀλιγοπιστία
καί βλασφημία γιατί ὅλα ἐκεῖ εἶναι ἁγιασμένα.
«Ψάλλειν σοι Θεοτόκε ἀξίωσον
ἐν ἡσύχω καρδία[6],
τόν σόν με δοῦλον Κόρη…[7]» καί «συνετῶς δίδαξον
ψάλλειν σοι…[8]»,
βλέπε καί Ψαλμό 46, στίχ. 7 – 8[9]).
Α. «Ὑμνεῖσθαι φωναῖς αἰσίαις…»
α. Ἡ κατάνυξη[10]
Ἡ Ἐκκλησία ὁρίζει: ἡ ψαλμωδία
νά γίνεται μέ πολλή προσοχή, κατάνυξη καί συν- τριβή. «Μετά πολλῆς προσοχῆς καί
κατανύξεως τάς τοιαύτας ψαλμωδίας προσάγειν τῶ τῶν κρυπτῶ ἐφόρω Θεῶ» (Κανών ΟΕ’ της
αγίας ΣΤ’ Οικουμενικής).
β. Ἡ ἥπια φωνή
Ἡ κατάνυξη κάνει τόν ἱεροψάλτη
νά ὑμνεῖ τόν Θεό «φωναῖς αἰσίαις». Ἡ ἥπια φωνή βοηθεῖ καί ὅχι οἱ ἄγριες καί ἀπειθάρχητες
φωνές καί ξελαρυγγιάσματα·«μήτε βοαῖς ἀτάκτοις κεχρῆσθαι, καί τήν φυσιν πρός
κραυγήν ἐκβιάζεσθαι» (Κανών ΟΕ’ της ΣΤ).
Ὁ ἅγιος Νεκτάριος ὁ
Πενταπόλεως εἶχε βροντώδη φωνή. Ἡ κατάνυξή του ὅμως τόν ἔκανε νά ψέλνει ἁπαλά. Ἔλεγε
ἕνας αὐτήκοος μάρτυρας: «Ἄν καί εἶχε βροντερή φω-νή, ἔψελνε (καί μιλοῦσε)
σιγανά, κατανυκτικά[11]».
γ. Ἦθος ἱεροπρεπές.
Ἡ ἐσωτερική κατάνυξη
ρυθμίζει καί τήν ἐξωτερική στάση. Ρυθμίζει καί τόν τρόπο πού στέκεται στό ἀναλόγιο
ὁ ἱεροψάλτης. «Τί δέ ἐστί τό ζητούμενον καί ὁ παρ’ ὑμῶν (τῶν ἱεροψαλτῶν) ἀπαιτεῖται;
Τό τούς θείους ἀναπέμποντας ὕμνους φόβω πολλῶ συ-νεσταλμένους καί εὐλάβεια
κεκοσμημενους, οὕτω προσφέρειν τούτους[12]».
«Ψάλλατε τῶ Κυρίω οἱ ὅσιοι αὐτοῦ» (Ψαλμ. 29:5). «Τόν ὑμνοῦν μόνον οἱ ὅσιοι
γιατί ζοῦν μέ πόνο, πίστη καί ἐλπίδα. Γιατί αὐτοί καί μόνο αὐτοί, ξέρουν νά ὑμνοῦν[13].
Μετά ἀπό ἔντονους λογισμούς
(σκέψεις μέ εἰκόνες), πού εἶχα, πῆγα στό Ἅγιο Ὄρος στόν μακαριστό π. Ἰσαάκ
Λιβανέζο. Καί τοῦ εἶπα γιά τούς λογισμούς πού εἶχα καί πῶς θά τούς ἀποφύγω; Μοῦ
ἀπαντᾶ: «Μήν σκεφθεῖς νά διακόψεις τό ψάλσιμο γιατί θά ἔχεις περισσότερο πόλεμο
λογισμῶν. Τράβηξε λίγο τό ἀναλόγιο πρός τό τέμπλο, νά κοιττᾶς μόνο τό βιβλίο
καί τίς εἰκόνες τοῦ τέμπλου καί νά προσέχεις στά νοήματα πού λέγεις, ὄχι τούς
προσευχομένους.
Γιά τόν ἠλεκτρικό ἰσοκράτη
Η ΙΕΡΑ ΣΥΝΟΔΟΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ
Ἀριθμ Πρωτ. 5080/2018. Ἀθήνῃσι
14 ῃ Φεβρουαρίου 2019 ΕΓΚΥΚΛΙΟΝ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Πρός τήν Ἱεράν Ἀρχιεπισκοπήν Ἀθηνῶν καί τάς Ἱερᾶς Μητροπόλεις τῆς Ἐκκλησίας
τῆς Ἑλλά-δος.
Θέμα: «Περί τῆς χρήσεως ἠλεκτρονικῶν
μέσων ἐν τῷ ἱερῷ ἀναλογίῳ κατά τήν Θεί-αν Λατρείαν» Ἐκ Συνοδικῆς Ἀποφάσεως,
ληφθείσης ἐν τῇ Συνεδρίᾳ τῆς Διαρκοῦς Ἱε-ρᾶς Συνόδου τῆς 5ης μηνός Φεβρουαρίου ἐ.ἔ.,
…Ἡ Ἱερά Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλ-λάδος ἐγκαίρως, ἀπό τοῦ ἔτους 1992, διά τοῦ
ὑπ' ἀριθ. 1630/726/11.5.1992 Ἐγκυκλί-ου Σημειώματος αὐτῆς, κατεδίκασεν…», «τήν ἐν
τοῖς Ἱεροῖς Ναοῖς καινοφανῆ χρῆσιν «μηχανικοῦ ἰσοκράτου» ὡς μή συνᾴδουσαν πρός
τε τήν ζῶσαν λατρείαν τοῦ Θεοῦ καί τήν ἔκπαλαι καθεστηκυῖαν ἐκκλησιαστικήν
παράδοσιν καί τάξιν καί ὡς ὀλισθηράν».
Γιά τήν γυναίκα στό ἀναλόγιο:
Σέ ὅλες τίς Ἐκκλησιαστικές
συνάξεις οἱ γυναῖκες νά σιωποῦν, γιατί εἶναι αἶσχος στήν γυναῖκα νά ὁμιλεῖ σ’ αὐτήν,
πόσον μάλλον θά λέγαμε νά συλλειτουργεῖ ψάλλοντας; Ἡ γυναίκα νά μαθαίνει σέ
κάθε ὑποταγή, δέν ἐπιτρέπω νά διδάσκει, λέγει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος. (Α΄ Τιμ. β΄, 11-15
καί Α΄ Κορινθ. ιδ΄, 35 ).
Ὁ ἅγιος Ισίδωρος ὁ
Πηλουσιώτης γιά τίς γυναῖκες τοῦ ἀναλογίου λέγει: «εἰ μέλλο-μεν τὸ τῷ Θεῷ ἀρέσκον
ζητεῖν, καὶ τὸ κοινῇ συμφέρον ποιεῖν, παύειν ταύτας καὶ τῆς ἐν ἐκκλησίᾳ ᾠδῆς,
καὶ τῆς ἐν πόλει μονῆς, ὡς Χριστοκαπήλους, καὶ τὸ θεῖον χάρισμα μισθὸν ἀπωλείας
ἐργαζομένας[14]».
Ὁ Ἱερός Χρυσόστομος ἐπιβεβαιώνει
τά τοῦ Ἀποστόλου Παύλου γι’ αὐτό ὡς Ἱεράρ-χης δέν ἔδωσε ποτέ τό δικαίωμα σέ
καμιά γυναίκα νά κηρύττει οὔτε καί σ’ αὐτήν τήν στενή συνεργάτιδά του Ἁγία Ὀλυμπιάδα
ἱκανότατη καί ἐνάρετη γυναίκα[15].
«Ὅτι δεῖ τάς γυναῖκας σιγᾶν ἐν
Ἐκκλησία, κατ ’οἶκον δέ σπουδαιολογεῖσθαι περί τῆς εἰς Θεόν εὐαρεστήσεως[16]».
Ὅταν τίς καθημερινές πήγαινα
πρωΐ νά ἐκκλησιαστῶ, στόν ἱερό Ναό τοῦ Νεομ. Ἁγί-ου Γεωργίου, πλατεῖα Πάργης, λειτουργοῦσε
ὁ π. Παγκράτιος, στό ἀναλόγιο ἦταν μία πνευματική του, θυγατέρα ὅταν εἰσερχόταν
ἄνδρας στήν Ἐκκλησία, αὐτή ἀμέσως κα-τέβαινε ἀπό τό ἀναλόγιο.
Ὁ Κύριος (Ματθ. κη 19) στούς
Ἀποστόλους ἔδωσε ἐντολή νά διδάσκουν, νά βαπτί-ζουν στό ὄνομα τῆς Ἁγίας
Τριάδος, καί μέσω αὐτῶν στούς ἁγίους Πατέρες, διδασκά-λους, καί κληρικούς καί ὄχι
στήν Μητέρα Του καί στίς μαθήτριές Του.
Ἡ βάση τῆς Ὀρθοδόξου
Παραδόσεως εἶναι ἡ κάθαρση ἀπό τά πάθη,ὁ φωτισμός τοῦ νοῦ καί ἡ πνευματική
τελείωση. Αὐτή ἐπιτυγχάνεται μέ τόν συνεχῆ πνευματικό ἀγώ-να, νηστεία τροφῶν
καί παθῶν, ἀγρυπνία ὕπνου καί πνευματικῆς ἐγρήγορσης καί μέ τήν Λατρευτική καί
Μυστηριακή ζωή τοῦ κάθε Χριστιανοῦ.
Μέ τήν ἀγάπη τοῦ Ἀναστάντος Χριστοῦ.
Κ. Ἡρ. Δεσπότης
Άναγνώστης.
[1] Ἀθαν. Βουρλῆ, Δογματοηθικαὶ ὄψεις τῆς Ὀρθοδόξου ψαλμωδίας, 1994, σ.
265.
[2]
Ε.Π.Ε. 14Β, σελ. 103
[3] Ἅγιος Μάξιμος Ὁμολ. Ε.Π.Ε, 14G, σελ. 105
[4]
Εἶναι ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ, ἡ Ἄνω Ἱερουσαλήμ,
ὁ οὐράνιος κόσμος, εἶναι ὁ νυμφώνας τοῦ Θεοῦ, ἐκεῖ πού κατοικεῖ ὁ Θεός ἐν φωτί.
(Τόν νυμφώνα σου βλέπω…Γέρων Εφραίμ Φιλοθεΐτης).
[5]
Ἐξαποστειλάριο Μ Ἑβδομάδος.
[6] Ἡ ἡσυχία τῆς καρδιᾶς
εἶναι ἡ θεία αἴσθηση. (Παροιμ. 1,7). Ἐσύ τώρα νά προσπαθήσεις νά πλησιάσεις τόν Θεό ὅσο πιό πολύ μπορεῖς
μέ τήν προσευχή καί τήν ἄσκηση. Τήρησε τόν κα-νόνα πού σοῦ ἔχει δώσει ὁ
πνευματικός σου καί προσπάθησε νά αἰσθανθεῖς τόν Θεό. (Ἅγιος Λουκᾶς Ἀρχιεπίσκοπος
Συμφερουπόλεως & Κριμαίας). Ὅλοι οἱ ἅγιοι
βίωσαν τήν ἡσυχία ὡς «φυλακή τῆς καρδιᾶς», μακριά ἀπό κάθε ξένο λογισμό, ἄσχημο
καί καλό ἀκόμη, ὥστε μέσω τῆς συνε-χοῦς προσευχῆς καί καθαρότητας βίου νά
παραστεῖ ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ, «ἐν καθαρᾶ προσευ-χῆ». (Γέροντος
Σωφρονίου, ὁ ἅγιος Σιλουανός , Ἔσσεξ Ἀγγλίας, 1999, σελ. 177).
Ὁ νοῦς ἤ νοερά ἐνέργεια πρέπει νά καθαρισθεῖ καί νά ἐπιστρέψει στήν
καρδιά τό κέντρο τῆς προσωπικότητος. Κυρίως ἐπιστέφει μέ τό ὄνομα τοῦ Χριστοῦ,
τόν λόγο Του τήν Σάρκα καί τό Αἷμα Του καί θά ὁδηγηθεῖ στήν βασιλεία τοῦ Θεοῦ
πού εἶναι κρυμμένη στήν βαθειά καρδιά (Ψαλμ. 63, 6). (Ἅγιος Ἰσαάκ ὁ Σῦρος λόγος Α΄, σελ. 40). Ἀπό τήν πνευματική καρδιά πηγάζουν ἡ ζωο-ποιός
ἐνέργεια τῶν ψυχικῶν δυνάμεων, ὅλες οἱ ἐσωτερικές αἰσθήσεις, εἶναι ἡ ρίζα τῆς
ψυ-χῆς.
Ἡ καρδιά ἡσυχάζει
ὅταν εἶναι ἀφάνταστη, οἱ αἰσθήσεις οἱ σωματικές καί ψυχικές, (οἱ ψυχικές
αἰσθήσεις, εἶναι ὁ νοῦς, ἡ διάνοια, ἡ γνώμη, ἡ φαντασία, καί ἡ αἴσθηση. Οἱ
σοφοί τίς ὀνομάζουν καί δυνάμεις, (κατά τόν ἅγιο Ἰωάννη τόν Δαμασκηνό), ἀσχολοῦνται μέ θεοφιλῆ
πράγματα καί δέν ρεμβάζουν. (Ἅγιος Ἰσαάκ ὁ Σῦρος λόγος Α΄, παράγραφος, 1.)
Ό
Ὅσιος Ἡσύχιος (Ἁγίου Ἡσυχίου πρός Θεόδουλο, Φιλοκαλία
τ. Α΄κεφ. 3, σελ. 180, Περιβόλι τῆς Παναγί-ας), λέγει: «Ἡ καρδιακή ἡσυχία λέγεται καί προσοχή, νήψη. Ἀρνητικά μέν σημαίνει
διαρκῆ καί ἀδιάκοπη ἡρεμία καί ἔλλειψη ἀπό λογισμούς κάθε εἴδους. Θετικά δέ εἶναι
μόνιμη κατάστα-ση τῆς ψυχῆς, πού τήν χαρακτηρίζει ἡ ἕνωση μέ τόν Ἰησοῦ. Στήν
κατάσταση αὐτή ἡ ψυχή συνεχῶς μόνον Αὐτόν ἀναπνέει, Αὐτόν ἐπικαλεῖται, Αὐτόν
περιπτύσσεται πνευματικά μυστι-κῶς στά βάθη τῆς καρδιᾶς ἐπίκληση τοῦ ὀνόματός
Του, γιατί Αὐτός γνωρίζει τίς καρδιές ὡς τά κατάβαθά τους».
[7] Ἁγίου Νικοδήμου Ἁγιορείτου, Θεοτοκάριον, ἦχος πλ. Β΄, Σαββάτω, ὠδή
γ΄. τροπάριο 2
[8] Θεοτοκάριον ὅ.π.π. ὠδή ε΄. τροπ. 4
[9]
Ἐνσυνείδητα, μέ
συγκεντρωμένο τόν νοῦ στίς λέξεις τοῦ τροπαρίου, μέ καρδιακή συμμετο-χή, μέ ψυχή
συντετριμμένη. Συντρίβει δέ τήν καρδιά, ἡ τριμερής ἐγκράτεια, ὕπνου,
τροφῆς καί σω-ματικῆς ἀνέσεως».(Φιλοκαλία Α’, σελ. 124, σι’), (Θεοτοκάριον,
ὅ.π.π. πλ. Α΄, Δευτ. ζ, 3).
[10]
Διότι ἡ κατάνυξη εἶναι
θεία φωτιά, πού λειώνει τά βουνά καί τά βράχια, καί τά κάνει ὅλα ὁμαλά, καί τά
μεταβάλλει σέ κήπους ἀναψυχῆς, καί ἀλλοιώνει τίς ψυχές πού τήν δέχονται. (Ἁγίου Συμεών τοῦ
Νέου Θεολόγου Ἔργα, Λόγος τέταρτος (ἀπόσπασμα), σελ. 74.
Λέγει ὁ
μακαριστός π. Συμεών Κραγιόπουλος, (πνευματικά γυμνάσματα, 2023, 6/4, σελ. 111): «Ὅταν λέμε τό
«Πάτερ ἡμῶν…» νά τό λέμε μέ πίστη, μέ πόνο, μέ ἀγάπη. Ἔτσι συγκινεῖται ἡ ψυχή
καί κατανύσσεται».
[11] βλ. «Έκκλησία» φ.1-15/9/95, αρθρο κ. Άχιλλέως Γ. Χαλδαιάκη, Ή
μουσικότης του ‘Αγίου Νεκταρίου.
[12] Ἅγιος Ἰωάννης ό Χρυσόστομος, ἰις Ἡσΐαν, (6,1).
[13]
Αρχ. Βασ. Μπακογιάννη
”Τό φριχτό μυστήριο” , ἔκδ. Ἰχνηλασία 1997.
[14]
PG 78, 245A.
[15] Περί Ιεροσύνης Λόγοι ΜIGNE 387Α& ΕΠΕ 18Α ,589
[16]
Μ. Βασίλειος, Ἠθικά
31, 853AB.
Ελήφθη με ηλεκτρονικό ταχυδρομείο